«Η πελατειακή λογική εκτρέφει τη διαφθορά»

ΔΗΜΟΣΙΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ:

 Νικηφόρος Διαμαντούρος: Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής, 

Πρόσφατα επανεξελέγη, για τρίτη πενταετή θητεία, Ευρωπαίος Διαμεσολαβητής. Ο Ελληνας καθηγητής Νικηφόρος Διαμαντούρος είναι ο αντίστοιχος Συνήγορος του Πολίτη για κάθε Ευρωπαίο που συναλλάσσεται με όργανα της Ε.Ε. Η τεράστια εμπειρία του σε θέματα δημόσιας διοίκησης και ατομικών δικαιωμάτων τού επιτρέπουν να μιλά για τα «ελληνικά πράγματα» καθαρά, χωρίς περιστροφές.Θεωρεί μεγάλα προβλήματα της δημόσιας διοίκησης στην Ελλάδα την πελατειακή στελέχωσή της με άτομα χαμηλής ποιότητας γνώσεων και την έλλειψη αποτελεσματικών ελεγκτικών μηχανισμών. Αυτά, σε συνδυασμό με την αδυναμία του κράτους δικαίου και τη μη εφαρμογή των κανόνων, εκτρέφουν την εκτεταμένη διαφθορά και την παρανομία. Τάσσεται υπέρ των μέτρων διαφάνειας και αξιοκρατίας στις προσλήψεις, που προωθεί η κυβέρνηση, αντιτίθεται στην Ευρώπη-φρούριο και τονίζει ότι ο καλύτερος τρόπος ενσωμάτωσης των μεταναστών είναι η παροχή πολιτικών δικαιωμάτων με ιθαγένεια σε όσους πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Καταδικάζει, τέλος, ως απαράδεκτες και ακατανόητες τις επιθέσεις κατά της Δραγώνα, και επισημαίνει πως «ο διάλογος και η κατανόηση του άλλου αποτελούν κρίσιμη προϋπόθεση για την ειρηνική συνύπαρξη, τη γόνιμη συνεργασία και την υπέρβαση διχαστικών στερεοτύπων που διαιωνίζουν το φόβο, την απομόνωση και το σκοταδισμό».Τι σημαίνει για σας η τρίτη θητεία;

«Με τιμά βαθύτατα η υποστήριξη και η εμπιστοσύνη που εξέφρασε, για τρίτη φορά από το 2003, με την ψήφο του το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στο μέχρι τώρα έργο μου. Στόχος μου είναι να συνεχίσω τις προσπάθειές μου για βελτίωση της ποιότητας της ευρωπαϊκής διοίκησης. Οι προτεραιότητές μου για τα επόμενα πέντε χρόνια είναι οι εξής: (α) να διασφαλίσω ότι οι πολίτες θα επωφεληθούν από τη Συνθήκη της Λισαβόνας και το Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και ιδιαίτερα από την ερμηνεία και την εφαρμογή του δικαιώματος στη χρηστή διοίκηση, του δικαιώματος πρόσβασης στα δημόσια έγγραφα και του δικαιώματος να γνωστοποιούν τις απόψεις τους και να συμμετέχουν σε διάλογο με τους θεσμούς της Ε.Ε., (β) να προαγάγω την εμπέδωση μιας νοοτροπίας εξυπηρέτησης των πολιτών στην ευρωπαϊκή δημόσια διοίκηση και (γ) να ενισχύσω την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα του γραφείου του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή».

Γιατί διαμαρτύρονται κυρίως οι Ευρωπαίοι πολίτες και γιατί οι Ελληνες;

«Το μεγαλύτερο μέρος τόσο των αναφορών που λαμβάνω από Ελληνες αλλά και από άλλους Ευρωπαίους πολίτες όσο και των ερευνών που διενεργώ αφορά την έλλειψη διαφάνειας και, ιδιαίτερα, ζητήματα πρόσβασης σε δημόσια έγγραφα και πληροφορίες».

Ποια είναι τα μεγάλα προβλήματα του ελληνικού συστήματος διοίκησης;

«Τα κύρια προβλήματα της ελληνικής δημόσιας διοίκησης είναι δύο: η στελέχωσή της και οι μηχανισμοί ελέγχου της. Η πελατειακή λογική στην οποία ιστορικά στηρίζεται η στελέχωση της δημόσιας διοίκησης αδυνατεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις για ορθολογική συγκρότηση και ανταγωνιστικότητα και έχει προφανώς επιδράσει πολύ αρνητικά στην ποιότητα της διοίκησης. Με τη σειρά της, οι χαμηλής ποιότητας γνώσεις και δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού, καθώς και η απουσία ισχυρής επαγγελματικής συνείδησης και νοοτροπίας, έχουν ως λογικό παρεπόμενο την αποδυνάμωση και την αναποτελεσματικότητα των προβλεπόμενων ελεγκτικών μηχανισμών. Ο συνδυασμός των δύο αυτών μειζόνων προβλημάτων εκτρέφει νοοτροπίες και πρακτικές επιρρεπείς προς την παρανομία και τη διαφθορά».

Γιατί στην Ελλάδα είμαστε πρωταθλητές στη διαφθορά; Είναι θέμα εφαρμογής των νόμων, νοοτροπίας, θεσμικών ελλειμμάτων;

«Η απάντηση στο ερώτημα αυτό συνδέεται στενά με την προηγούμενη ερώτηση, καθώς η παρουσία της διαφθοράς συναρτάται άμεσα με το διοικητικό πολιτισμό μιας κοινωνίας. Κατά τη γνώμη μου, οι βαθύτερες ρίζες του προβλήματος εντοπίζονται στην αδυναμία του κράτους δικαίου στην Ελλάδα, την έλλειψη και τη χαλαρότητα των κανόνων ή τη μη εφαρμογή τους. Εξάλλου, η προσφυγή σε πελατειακά κριτήρια δεν δημιουργεί συνθήκες αξιοκρατίας και επαγγελματικής συνείδησης, που αποτελούν προϋποθέσεις για να μπορεί να αντισταθεί κανείς στην παρανομία και τη διαφθορά».

Πώς κρίνετε τις αλλαγές της κυβέρνησης στο θεσμό των προσλήψεων; Προωθείται η διαφάνεια;

«Θεωρώ ότι τα εξαγγελθέντα μέτρα, που αποσκοπούν να καταστήσουν το ΑΣΕΠ τον κύριο μηχανισμό προσλήψεων στο Δημόσιο, καθώς και γενικότερα η ενίσχυση του ρόλου των ανεξάρτητων αρχών θα πρέπει να συμβάλουν ουσιαστικά στην προαγωγή της διαφάνειας».

Πώς σχολιάζετε τις υστερικές ξενόφοβες κραυγές κατά των πολιτικών ενσωμάτωσης των μεταναστών μακράς διαμονής (παροχή ιθαγένειας, ψήφου); Είστε υπέρ μιας Ευρώπης-φρούριο;

«Τέσσερις παρατηρήσεις: Πρώτον, η έννοια "Ευρώπη-φρούριο" παραπέμπει αφ' ενός στις φρικαλεότητες του ναζισμού και αφ' ετέρου στην απομόνωση και την εσωστρέφεια. Δεύτερον, οι Ελληνες πρέπει να μην ξεχνούν τη δική τους ιστορική εμπειρία με τη μετανάστευση. Τρίτον, η ιστορικά πρωτόγνωρη μετανάστευση "προς τα μέσα" πληροί βασικές ανάγκες, οικονομικές και κοινωνικές, μιας δημογραφικά γηράσκουσας κοινωνίας. Τέλος, ο καλύτερος τρόπος για την αποτελεσματική ενσωμάτωση των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία είναι η παροχή πολιτικών δικαιωμάτων που συνδέονται με την ιθαγένεια σε όσους πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις, όπως αυτές που προτείνει το σχετικό νομοσχέδιο. Μια τέτοια εξέλιξη θα τους επιτρέψει να αισθανθούν ότι "ανήκουν" στο κοινωνικό σύνολο στο οποίο επέλεξαν να ζήσουν και θα τους παράσχει ισχυρά κίνητρα να επενδύσουν ηθικά σε αυτό, συμβάλλοντας στην ανάπτυξή του».

Είχατε πρωτοστατήσει ως καθηγητής στην προσπάθεια Ελλήνων και Τούρκων καθηγητών για διάλογο και κοινή προσέγγιση των ιστορικών θεμάτων. Είχατε πει «δεν μπορείς να καταλάβεις τον εαυτό σου, εάν δεν έχεις καταλάβει τον άλλον». Πώς σχολιάζετε τις επιθέσεις ακραίων εθνικιστών κατά της κ. Θάλειας Δραγώνα;.

«Οπως μας διδάσκει η ιστορική εμπειρία της Γαλλίας και της Γερμανίας αλλά και της Γερμανίας και της Πολωνίας, οι οποίες μέχρι πρόσφατα θεωρούσαν αλλήλους "προαιώνιους εχθρούς", ο διάλογος και η κατανόηση του άλλου αποτελούν κρίσιμη προϋπόθεση για την ειρηνική συνύπαρξη, τη γόνιμη συνεργασία και την υπέρβαση διχαστικών στερεοτύπων που διαιωνίζουν το φόβο, την απομόνωση και το σκοταδισμό. Η ιστορική αυτή εμπειρία αποτελεί φωτεινό παράδειγμα για την ομάδα Ελλήνων και Τούρκων καθηγητών-συναδέλφων, συμπεριλαμβανομένης και της κ. Δραγώνα, με τους οποίους συνεργάζομαι επί χρόνια. Υπό το πρίσμα αυτό, οι επιθέσεις εναντίον της κ. Δραγώνα για αυστηρά ακαδημαϊκές και επιστημονικές απόψεις που έχει διατυπώσει σε ανύποπτο χρόνο είναι απαράδεκτες, ακατανόητες, απόλυτα καταδικαστέες και αντίθετες προς την ελευθερία της έκφρασης και τη δημοκρατία».

Τι αλλάζουν η Συνθήκη της Λισαβόνας και ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στην καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων πολιτών;

«Τόσο η Συνθήκη της Λισαβόνας όσο και ο Χάρτης ενδυναμώνουν τη θέση των πολιτών και ενισχύουν τη δημοκρατία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η πρωτοβουλία των Ευρωπαίων πολιτών, μια νέα μορφή συμμετοχής του κοινού στη διαμόρφωση των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Δίνει τη δυνατότητα σε ένα εκατομμύριο πολίτες, από έναν σημαντικό αριθμό κρατών-μελών, να ζητούν απευθείας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προωθήσει μια πρωτοβουλία που παρουσιάζει ενδιαφέρον γι' αυτούς σε τομείς αρμοδιότητας της Ε.Ε.».

Πόσο έχουν επηρεαστεί τα ατομικά δικαιώματα των πολιτών από την αντιτρομοκρατική νομοθεσία και τις αυταρχικές μεθόδους των διωκτικών αρχών (συλλήψεις, έλεγχοι, προσαγωγές, κάμερες, σαρωτές σώματος σε αεροδρόμια κ.ά.);

«Οποιοδήποτε μέτρο περιορίζει την προσωπική ελευθερία ή την ιδιωτικότητα δεν μπορεί να θεωρείται αυτόματα αντισυνταγματικό ή αυθαίρετο. Θα πρέπει να γίνεται σε κάθε περίπτωση στάθμιση των συγκρουόμενων έννομων συμφερόντων και δικαιωμάτων, να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας και να διασφαλίζεται ότι η επιβολή του επίμαχου μέτρου συνοδεύεται από τις κατάλληλες ουσιαστικές και διαδικαστικές εγγυήσεις ώστε ο όποιος περιορισμός να προσδιορίζεται αυστηρά όσον αφορά τόσο το εύρος όσο και τη χρονική του διάρκεια».

Πόσο ικανοποιημένος είστε από τις αποδόσεις των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων στη διαφάνεια, τη δυνατότητα πρόσβασης σε έγγραφα, τους κανόνες δεοντολογίας και αποφυγής σύγκρουσης συμφερόντων;

«Αρχικά, θα πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες μου ο έλεγχος των εθνικών κυβερνήσεων και διοικήσεων. Αρμόδιοι για τα ζητήματα αυτά είναι οι εθνικοί διαμεσολαβητές. Θα μπορούσα ωστόσο να πω, μέσα από την εμπειρία μου, ότι στις χώρες όπου είναι ιστορικά εμπεδωμένη η έννοια του κράτους δικαίου δημιουργούνται οι βέλτιστες συνθήκες για την εδραίωση της χρηστής διοίκησης. Αντίθετα, όσο πιο πρόσφατη είναι η δημοκρατία και όσο πιο ρηχό και εύθραυστο το κράτος δικαίου, τόσο μεγαλύτερα είναι και τα προβλήματα. Θα έλεγα ότι υπάρχουν τρία κύματα εμπέδωσης της δημοκρατίας και της ορθής διοίκησης. Το πρώτο στη Δυτική Ευρώπη, όπου κράτος δικαίου και δημοκρατία έχουν πολύ βαθιές ρίζες, το δεύτερο σε χώρες όπως η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα και το τρίτο στις μετακομμουνιστικές Δημοκρατίες». *