ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΩΝ... ΔΙΑΛΥΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ!

Του ΠΕΤΡΟΥ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ*

Τραπεζική Ένωση. Οικονομική Ένωση. Ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών. Πολιτική Ένωση... Καθημερινά, η κοινή γνώμη βομβαρδίζεται με σχέδια επί χάρτου για ένα ευρωπαϊκό υπερκράτος, φυσικά με γερμανική σφραγίδα, που υποτίθεται ότι θα αποτελέσει τη λυτρωτική υπέρβαση στη δραματική κρίση τηςευρωζώνης. Την ίδια περίοδο, όμως, σοβαρότατες εξελίξεις, εξοστρακισμένες από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και τα δελτία των οκτώ, μαρτυρούν ότι ισχυρά και ιστορικά έθνη- κράτη της γηραιάς ηπείρου αντιμετωπίζουν για πρώτη φορά από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο την πραγματική απειλή τηςδιάσπασης. "Το μεγάλο παράδοξο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία θεμελιώθηκε πάνω στην αρχή της μοιρασμένης εθνικής κυριαρχίας, είναι ότι διευκολύνει τις προσπάθειες των περιοχών που επιδιώκουν την αυτονομία τους", διαπίστωναν στις 6 Οκτωβρίου οι New York Times.

ΦΛΑΝΔΡΑ ΚΑΙ ΣΚΩΤΙΑ

Δύο σημαντικά γεγονότα των τελευταίων ημερών ήρθαν να επιβεβαιώσουν αυτή την εκτίμηση. Την Κυριακή, ένας πολιτικός σεισμός πολλών Ρίχτερ συγκλόνισε το ήδη ευάλωττο βελγικό κράτος, που έμεινε ακυβέρνητο για 500 μέρες μετά τις εκλογές του 2010, εν μέσω κλιμακούμενων αντιθέσεων μεταξύ της ολλανδόφωνης Φλάνδρας και της γαλλόφωνης Βαλονίας. Ο αυτονομιστής Μπαρτ ντε Βέμπερ εκλέχτηκε με συντριπτική διαφορά δήμαρχος στην οικονομική πρωτεύουσα της Φλάνδρας, το λιμάνι της Αμβέρσας, τερματίζοντας ογδόντα ολόκληρα χρόνια ηγεμονίας των σοσιαλιστών. Σε πρόσφατη συνέντευξή του στην ισπανική La Vanguardia, ο Βέμπερ περιέγραφε ως εξής τη στρατηγική του: "Αν καταφέρουμε να περνάνε όλα τα ζητήματα είτε μέσω Ε.Ε., είτε μέσω Φλάνδρας, τότε τι θα μείνει για το ενδιάμεσο επίπεδο;Τίποτα. Αυτό είναι το μοντέλο της σταδιακής εξάτμισης του βελγικού κράτους. Όχι με επαναστατικό τρόπο, αλλά με ευρωπαϊκό". Το συντηρητικό, αυτονομιστικό κόμμα του Βέμπερ, το N-VA, κυριάρχησε σε ολόκληρη τη Φλάνδρα στις εκλογές της Κυριακής, κάτι που αναμένεται να επαναληφθεί στις κρίσιμες για το μέλλον του Βελγίου γενικές εκλογές του 2014. Θα είναι πραγματική ειρωνεία της Ιστορίας αν οι Βρυξέλλες, έδρα της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ, βρεθούν ξαφνικά στον αέρα, πρωτεούσουσα ενός κράτους υπό διάλυση.

Το άλλο σημαντικό γεγονός ήρθε τη Δευτέρα από το Εδιμβούργο. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον συμφώνησε με τον τοπικό πρωθυπουργό της Σκωτίας Άλεξ Σάλμοντ για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, το φθινόπωρο του 2014, με το ερώτημα αν οι Σκωτσέζοι επιθυμούν ν παραμείνουν στοΗνωμένο Βασίλειο ή να συγκροτήσουν ανεξάρτητο κράτος. Ο χαρισματικός Σάλμοντ, ηγέτης τουαριστερών προσανατολισμών Σκωτσέζικου Εθνικού Κόμματος, ήρθε στην εξουσία με το σύνθημα "Η Σκωτία στην Ευρώπη" και εννοεί να πραγματοποιήσει το ιστορικό δημοψήφισμα, που θα μπορούσε να σημάνει το τέλος του Ηνωμένου Βασιλείου, την ημέρα που οι Σκωτσέζοι θα γιορτάζουν την 700ή επέτειομιας ιστορικής μάχης με τους Άγγλους. Είναι αλήθεια ότι επί του παρόντος οι δημοσκοπήσεις δίνουν στους οπαδούς της απόσχισης ποσοστά που μετά βίας φτάνουν το 40%, ωστόσο οι αυτονομιστές έχουν τον άνεμο στα πανιά τους και στα δύο χρόνια που υπολείπονται μέχρι το δημοψήφισμα τα πάντα μπορεί να συμβούν.

ΤΟ ΗΦΑΙΣΤΕΙΟ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΩΝΙΑΣ

Στο μεταξύ, δραματικές διαγράφονται οι εξελίξεις στην Καταλωνία, η οποία απειλεί να πυροδοτήσει ντόμινο αποσχιστικών τάσεων στην Ευρώπη. Ο συντηρητικός, αυτονομιστής κυβερνήτης Αρτούρ Μαςαναμένεται να θριαμβεύσει στις πρόωρες, τοπικές εκλογές της 25ης Νοεμβρίου, πιθανόν με απόλυτη πλειοψηφία στην τοπική Βουλή και με τη δέσμευση ότι θα οργανώσει δημοψήφισμα με το ερώτημα της πλήρους ανεξαρτησίας από τη Μαδρίτη. Το αυτονομιστικό κίνημα της Καταλωνίας προκάλεσε πραγματικό σοκ στην Ισπανία την 11η Σεπτεμβρίου, όταν 1,5 εκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή το ένα πέμπτο του πληθυσμού της αυτόνομης περιοχής, κατέβηκαν στους δρόμους της Βαρκελώνης με κεντρικό σύνθημα"Καταλωνία, ένα νέο, ανεξάρτητο κράτος της Ευρώπης"!

Έκτοτε, Μαδρίτη και Βαρκελώνη βρίσκονται σε σχεδόν εμφυλιοπολεμική κατάσταση. Οι ποδοσφαιρικοί αγώνες της Μπαρτσελόνα μετατρέπονται σε συλλαλητήρια υπέρ της ανεξαρτησίας, καθώς οι γιγάντιες σημαίες της ανεξάρτητης Καταλωνίας, με το χαρακτηριστικό γαλάζιο αστέρι πλάι στις κόκκινες και κίτρινες λουρίδες, απλώνονται κάθε δεύτερη Κυριακή στο Καμπ Νου. Οι δημοσκοπήσεις φέρνουν τους υποστηρικτές της ανεξαρτησίας να έχουν αυξηθεί από 11% σε 65% ή και 70% μέσα σε έξι χρόνια. Η τοπική κυβέρνηση της Καταλωνίας, η Generalitat, καταγγέλλει τον υπουργό Παιδείας για προσπάθεια βίαιης "ισπανοποίησης" (!) των Καταλανών μαθητών, απέχει επιδεικτικά από τον εορτασμό της εθνικής επετείου της Ισπανίας, στις 12 Οκτωβρίου, και οργανώνει τη δική της εθνική γιορτή, στις 11 Σεπτεμβρίου.

Έντρομος, ο βασιλιάς Χουάν Κάρλος καλεί στο ανάκτορο μεγαλόσχημους επιχειρηματίες, όπως τον πρόεδρο του Group Planeta, Χοσέ Μανουέλ Λάρα, και τους βάζει να δηλώσουν ότι αν επικρατήσουν οι αυτονομιστές, η Καταλωνία θα βγει από το ευρώ και αυτοί θα μεταφέρουν τις επιχειρήσεις τους σε άλλες περιοχές της χώρας. Ενδεχόμενη απόσχιση της Καταλωνίας, της περιοχής που παράγει άνω του 20% του ισπανικού ΑΕΠ, θα προκαλούσε έκρηξη στα θεμέλια της Ισπανίας, όπου η Χώρα των Βάσκωναποτελεί ήδη κράτος εν κράτει, έχοντας κατακτήσει πλήρη φορολογική αυτονομία, ακόμη και οιωνεί πρεσβείες σε πολλά ξένα κράτη.

ΕΦΙΑΛΤΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ

Θα μπορούσε εύλογα να αναρωτηθεί κανείς ποια αλογόμυγα τσίμπησε ξαφνικά ευρωπαϊκές εθνότητες, που συμβίωναν επί δεκαετίες, λίγο- πολύ ομαλά, στο πλαίσιο των κρατικών δομών, φέρνοντας επί σκηνής ξεχασμένα αποσχιστικά δαιμόνια και εθνικιστικές αντιπαλότητες;

Στην πραγματικότητα, το σύγχρονο αυτονομιστικό φαινόμενο αποτελεί λιγότερο νεκρανάσταση παλιών ψυχώσεων και περισσότερο εφιάλτη από το μέλλον. Το ιστορικό υπόστρωμα είναι, βέβαια, υπαρκτό. Ωστόσο, οι Καταλανοί, οι Σκωτζέσοι και οι Φλαμανδοί που διεκδικούν την αυτονομία τους σήμερα, και ιδίως οι νεώτερες γενιές, δεν συγκινούνται τόσο από συναισθηματικά φορτισμένα ζητήματα "ταυτότητας"- γλώσσα, εθνότητα, θρησκεία κ.α.- όσο από πολύ πραγματιστικούς υπολογισμούς κόστους και οφέλους στο οικονομικό και το κοινωνικό επίπεδο. Ο βασικός καταλύτης είναι η οικονομική κρίση της Ε.Ε. και οι εξοντωτικές πολιτικές λιτότητας που επιβάλλει ηκεντρική κυβέρνηση, εξωθώντας τους λαούς των περιφερειών να αναζητήσουν μια δικαιότερη τάξη πραγμάτων στον πιο οικείο χώρο της "δικής τους", αυτόνομης κοινότητας.

Στο διεθνή Τύπο γίνεται συχνά λόγος για τον εγωιστικό "εθνικισμό των πλουσίων", που θέλουν να αποσχιστούν από τα εθνικά τους κράτη για να μην πληρώνουν φόρους προς όφελος των πιο φτωχών περιφερειών. Η θεώρηση αυτή έχει μια κάποια βάση. Η ολλανδόφωνη Φλάνδρα είναι πολύ πλουσιότερη από τη γαλλόφωνη Βαλονία και θα προτιμούσε να συνδεθεί απ΄ ευθείας με την Ε.Ε. ή και να ενσωματωθεί στην Ολλανδία προκειμένου να απαλλαγεί από τα "βαρίδια" των φτωχότερων Βαλόνων. Κάτι ανάλογο συμβαίνει με το γερμανόφωνο Νότιο Τιρόλο, το οποίο αποσπάστηκε βίαια από την Αυστρία και προσαρτήθηκε από την Ιταλία μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και στο οποίο επίσης ενισχύεται με επιταχυνόμενους ρυθμούς το τοπικό αυτονομιστικό κίνημα "Ελευθερία στο Νότιο Τιρόλο". Κατά κάποιο τρόπο, το ρήγμα ανάμεσα στον πλούσιο, υπό γερμανική ηγεμονία Βορρά και τον πενόμενο Μεσογειακό Νότο, που απειλεί να διαλύσει την Ε.Ε., εσωτερικεύεται μέσα σε πολλά εθνικά κράτη, φέρνοντας σε αντιπαράθεση τις πιο εύπορες με τις πιο φτωχές περιφέρειες.

ΤΟ ΜΕΓΑ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΗΣ Ε.Ε.

Ωστόσο ο "εθνικισμός των πλουσίων" δεν είναι η μόνη διάσταση του αυτονομιστικού προβλήματος. Η Καταλωνία είναι όντως πλουσιότερη από τον εθνικό μέσο όρο της Ισπανίας, αλλά παραμένει πιο φτωχή από τη Μαδρίτη, ενώ η Σκωτία (παρά τα πετρελαϊκά της έσοδα) είναι σαφώς φτωχότερη από τηνΑγγλία. Σε αρκετές περιπτώσεις, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Σκωτία του Σάλμοντ και τη Βόρεια Ιρλανδία του Σιν Φέιν, τα αυτονομιστικά κινήματα είναι σαφώς αριστερών προσανατολισμών, απηχώντας περισσότερο τον "εθνικισμό των φτωχών", παρά των πλουσίων. Θρέφονται από τις πολιτικές λιτότητας των Βρυξελλών και των κεντρικών κυβερνήσεων, από την προσδοκία μιας πιο δίκαιης, κοινωνικής πολιτικής .

Είναι πιθανό οι αυτονομιστές να μην τραβήξουν το σκοινί ως τα άκρα, καθώς η απόσχιση μιας μικρής περιφέρειας από ένα ισχυρό κράτος μοιραία θα συνοδευτεί από μύρια όσα προβλήματα, τόσο στο πεδίο της οικονομίας, όσο και σε εκείνο της ασφάλειας. Μπορεί να κινηθούν στο πρότυπο των Βάσκων, να χρησιμοποιήσουν δηλαδή ως διαπραγματευτικό χαρτί τις κοινοβουλευτικές τους πλειοψηφίες και τα δημοψηφίσματα για να εξασφαλίσουν μεγαλύτερους βαθμούς οικονομικής και πολιτικής αυτονομίας από τις κεντρικές κυβερνήσεις. Ωσστόσο, με την βαθύτατη κρίση της Ε.Ε. που απαξιώνει ταχύτατα τα εθνικά κράτη, τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Το δίλημμα που θα αντιμετωπίσει η Ε.Ε. αν επικρατήσουν οι πιο αδιάλλακτες τάσεις είναι οδυνηρό. Αν αναγνωρίσουν νέες κρατικές οντότητες, θα εξοργίσουν τις πρωτεύουσες των χωρών που θα ακρωτηριαστούν και θα ακυρώσουν την ίδια την αιτία ύπαρξης της Ένωσης, που μόλις την περασμένη εβδομάδα πήρε το παγκοσμίως καταγέλαστο βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Αλλά και πως να αρνηθούν σε δημοκρατικά εκφρασμένες πλειοψηφίες ευρωπαϊκών περιοχών το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, στο όνομα του οποίου δέχθηκαν τη διχοτόμηση της Τσεχοσλοβακίας και επέβαλαν με τη δύναμη των όπλων την πολυδιάσπαση της Γιουγκοσλαβίας; Ένα χαμόγελο χαιρεκακίας πρέπει να ζωγραφίζεται αυτές τις μέρες στη σκιά του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, στις φυλακές Σεβενίγκεν της Χάγης...