Θέλουμε πραγματικά να σωθούμε;

Του Γιωργου Παγουλατου*
Για να κρατηθούμε όρθιοι σ’ αυτή τη φοβερή δοκιμασία, πρέπει να ξέρουμε από πού ερχόμαστε, πού είμαστε και πού πάμε. Ιδίως αφού ο διάλογος διεξάγεται σαν να μην υπάρχει μνήμη, κάποιοι πολιτικοί μάς μιλάνε σαν να μην έχουμε κρίση, και η κοινή λογική συνθλίβεται κάτω από τα μπάζα του αφόρητου λαϊκισμού.
Δεν ξεκινήσαμε μόνο από το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος και έλλειμμα, αλλά και από το μεγαλύτερο εξωτερικό έλλειμμα στην Ε. Ε. Η Ελλάδα το 2009 ήταν μια από τις χειρότερες περιπτώσεις «διπλού ελλείμματος» στον κόσμο. Είχαμε 11% εμπορικό έλλειμμα (10% το 2010), το μεγαλύτερο στην Ευρωζώνη. Τρεις τρόποι υπάρχουν για να αντιμετωπίσεις τέτοιο έλλειμμα. Ο πρώτος είναι να σου δανείσουν οι αγορές (που όμως αρνούνται) ή να σου χαρίσουν τη διαφορά οι εταίροι (που όμως έχουν εύλογες αντιρρήσεις). Ο δεύτερος είναι να γυρίσουμε στη δραχμή, με μια τεράστια υποτίμηση. Αυτό θα ικανοποιούσε ασφαλώς κάποιους κερδοσκόπους ή αποτυχημένους επιχειρηματίες που θα έβρισκαν ευκαιρία να ξελασπώσουν. Θα μας γύριζε όμως τριάντα χρόνια πίσω, θα διέλυε εισοδήματα, αγοραστική δύναμη και αποταμιεύσεις, θα συνιστούσε εθνική καταστροφή.
Αρα η μόνη τρίτη διαθέσιμη λύση που μας μένει είναι να αυξήσουμε τις εξαγωγές, να τις κάνουμε ελκυστικότερες, και να μειώσουμε τις εισαγωγές. Αυτή η λύση μιμείται την υποτίμηση του νομίσματος, χωρίς τα καταστροφικά της αποτελέσματα, αλλά όχι και χωρίς κόστος. Είναι η «εσωτερική υποτίμηση», μείωση τιμών και μισθών, για να μειωθεί η κατανάλωση εισαγωγών και να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα των εξαγωγών. Αυτή είναι η στρατηγική του Μνημονίου. Αλλη εναλλακτική δεν υπάρχει. Πώς μπορεί να γίνει λιγότερο οδυνηρή; Με λιγότερη έμφαση στη μείωση του κόστους εργασίας και περισσότερη στην απελευθέρωση επαγγελμάτων και αγορών που παράγουν ακριβότερα προϊόντα και υπηρεσίες, στην προστασία του ανταγωνισμού από ολιγοπώλια που φουσκώνουν τις τιμές, στην άρση των εμποδίων επιχειρηματικότητας, στην εξυγίανση του κράτους. Διαρθρωτικές αλλαγές, θέλουν χρόνο.
Μπορούμε να ασκήσουμε πολιτική τόνωσης της ζήτησης; Οχι. Πρώτον, δεν υπάρχουν λεφτά να μοιράσουμε. Δεύτερον, αν μειώσουμε τώρα δραστικά τους φόρους (όπως προτείνει ο κ. Σαμαράς), τότε η ζήτηση πιθανώς θα τονωθεί. Ομως τα έσοδα του 2011 θα πέσουν, το δημόσιο έλλειμμα θα αυξηθεί. Θα γυρίσουμε πίσω στο 2009. Τα εισοδήματα θα διέρρεαν σε κατανάλωση και εισαγωγές, ή σε ξένες τράπεζες. Δεν μπορείς να έχεις επανεκκίνηση, επενδύσεις και διεύρυνση παραγωγικής βάσης, όταν τα ελλείμματα χάσκουν και η αβεβαιότητα κυριαρχεί. Δεν μπορείς να έχεις ανάπτυξη χωρίς σταθερότητα.
Μπορούμε να γυρίσουμε πίσω; Να γυρίσουμε πού; Το 2008 είχαμε την αρνητικότερη εθνική αποταμίευση για δεκαετίες. Το 2000-2007 είχαμε το υψηλότερο μέσο επίπεδο τελικής κατανάλωσης στην Ευρωζώνη (90% ΑΕΠ) και το χαμηλότερο ποσοστό εξαγωγών (22% έναντι 38% της Ευρωζώνης). Μεταξύ 1997 και 2009 αυξήσαμε το καθαρό εξωτερικό χρέος από 3% σε 86% του ΑΕΠ – 50% προστέθηκε μετά το 2004. Η χώρα υπερχρεώθηκε πολύ πριν προσφύγει στην τρόικα. Πούλησε το μελλοντικό της κεφάλαιο για να χρηματοδοτήσει κατανάλωση μεγαλύτερη από την παραγωγή της. Και τώρα ήρθε ο λογαριασμός.
Μα δεν επιτείνει το Μνημόνιο την ύφεση; Προφανώς ναι. Δεν μπορείς να αφαιρέσεις 12 δισ. δημόσιου ελλείμματος σε έναν χρόνο χωρίς επιπτώσεις. Τα ελλείμματα και το χρέος πρέπει να τα μειώνεις όταν έχεις ανάπτυξη, όχι στην ύφεση. Εμείς είχαμε συνεχή ανάπτυξη μέχρι το 2008, σε επίπεδα ρεκόρ, και τι κάναμε; Ο λόγος δημόσιου χρέους/ΑΕΠ αντί να μειωθεί αυξήθηκε το 2000-2008. Μετά το 2003 μετατρέψαμε σε πρωτογενές έλλειμμα το πλεόνασμα που είχαμε πετύχει για να μπούμε στην ΟΝΕ. Με 4,9% το 2010, τουλάχιστον ανακτήσαμε τα επίπεδα του 2008. Τώρα πρέπει να μειώνουμε τα ελλείμματα σε απείρως δυσκολότερες συνθήκες. Αυτά δεν είναι παρελθοντολογία – είναι αναγκαία εθνική αυτογνωσία.
Θα μας σώσουν οι εταίροι από τη χρεοκοπία; Οχι αν πρώτα δεν ματώσουμε για να σώσουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας. Μόνο μετά μπορούμε να πάμε στους εταίρους, μαζί με τον Ιρλανδό και τον Πορτογάλο, και να τους πούμε: «Αυτή η πολιτική λιτότητας έχει εξαντλήσει τα όριά της, οι οικονομίες μας βυθίζονται στην ύφεση, το χρέος αυξάνεται. Το ευρώ και η Ε. Ε. χρειάζονται τόλμη και αλληλεγγύη για να μπορούν να έχουν μέλλον. Εμείς αναλάβαμε τις ευθύνες μας, κάναμε θυσίες, φτιάξαμε το κράτος, χτυπήσαμε τη φοροδιαφυγή, απολύσαμε, πουλήσαμε, φορολογήσαμε, συρρικνώσαμε. Τώρα είναι η δική σας σειρά για ένα γενναίο σχέδιο οικονομικής ολοκλήρωσης του ευρώ: εκταμιεύστε άμεσα αναπτυξιακά επενδυτικά κεφάλαια για να κινηθεί η ελληνική οικονομία (δεν έχουμε εμείς κεφάλαια για να το κάνουμε και πρέπει να μειώνουμε το έλλειμμα). Και προχωρήστε, μέσω Ευρωπαϊκού Ταμείου Σταθερότητας, σε μαζική αντικατάσταση ελληνικών ομολόγων από την αγορά με εγγυημένο ευρω-ομόλογο (τύπου Brady), για να μειωθεί το χρέος και να γίνει επιτέλους βιώσιμο». Κι αν είμαστε τότε σε σημείο όπου δεν θα παράγουμε νέα ελλείμματα, θα συμφέρει την Ε. Ε. μια τέτοια λύση, που θα διασώζει τη συνοχή του ευρώ περισσότερο από κάθε εναλλακτική.
Αυτή είναι η προοπτική. Δεν μπορούμε να φτάσουμε εκεί χωρίς ακόμα μεγαλύτερη αλληλεγγύη των εταίρων, αλλά δεν μπορούμε να την αξιώσουμε χωρίς ακόμα μεγαλύτερες δικές μας θυσίες. Αυτά θα ζητήσουμε όταν έρθει η ώρα, αλλά δεν μπορούμε να τα διεκδικήσουμε τώρα. Γιατί ένας χρόνος λιτότητας δεν φτάνει, γιατί το κράτος δεν έχει αλλάξει, γιατί δεν έχουμε κάνει ούτε μια αποκρατικοποίηση, γιατί έχουμε ακόμα πρωτογενές έλλειμμα. Γιατί είμαστε ακόμα στο έλεος των πιστωτών μας. Και γιατί πρέπει πρώτα να πείσουμε, και να πειστούμε, ότι θέλουμε πραγματικά να σωθούμε.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.