Από τον καπιταλισμό στον Μετακαπιταλισμό (Postcapitalism)

Ο καπιταλισμός πνέει τα λοίσθια, η αντικατάσταση του δεν είναι πλέον ένα ουτοπικό όνειρο, και οι βασικές μορφές μιας μετακαπιταλιστικής οικονομίας μπορούν να βρεθούν μέσα στο παρόν σύστημα, και να αναπτυχθούν ταχύτατα. Αυτά είναι τα κύρια σημεία του  νέου βιβλίου του Πολ Μέισον, «Μετακαπιταλισμός – Ένας οδηγός για το μέλλον μας» που κυκλοφόρησε στα αγγλικά στις 30 Ιουλίου.
Ο Μέισον βλέπει το καπιταλισμό να βρίσκεται σε κρίση, και υποστηρίζει ότι έχουν ήδη εκδηλωθεί τα πρώτα ίχνη ενός διαφορετικού συστήματος, το οποίο θα προσφέρει ένα πολύ  καλλίτερο μέλλον από αυτό που θα μπορεί να προσφέρει ο καπιταλισμός σε 2-3 δεκαετίες. Αυτό το διαφορετικό σύστημα, ο Μέισον το ονομάζει Μετακαπιταλισμό (Postcapitalism).

Όπως όλα τα οικονομικά-πολιτικά συστήματα που προηγήθηκαν, υπογραμμίζει ο Μέισον, ο καπιταλισμός έχει περιορισμένη διάρκεια ζωής και, μετά από 500 χρόνια ύπαρξης, έχει φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων του να προσαρμόζεται σε νέες καταστάσεις και εξελίξεις. Αλλά ο Μέισον διαφοροποιεί την κατάρρευση του καπιταλισμού που προβλέπει, από αυτή που επί δεκαετίες η «παλιά αριστερά» ανέμενε να συμβεί ανά πάσα στιγμή.

Ο Πολ Μέισον
Οι αντιφάσεις του καπιταλισμού και της ελκυστικότητας του για τις διάφορες κοινωνίες, συνοψίζονται στην εισαγωγή του βιβλίου με ένα εύστοχο συμβολισμό. Ο Μέισον χρησιμοποιεί τον ποταμό Δνείστερο, ο οποίος χωρίζει τη Μολδαβία από ένα κράτος-δορυφόρο της Ρωσίας, ως ένα ενδεικτικό διαχωριστικό όριο ανάμεσα στον καπιταλισμό της ελεύθερης αγοράς (Μολδαβία) και στο «πείτε το όπως θέλετε» σύστημα που διαχειρίζεται ο Πούτιν. Στη μια όχθη του ποταμού βρίσκεται μια «δικτατορία», η οποία τουλάχιστον προσφέρει στον πολίτη της φτηνό γκάζι για θέρμανση και δουλειά στα παιδιά του. Στην άλλη όχθη βρίσκεται μία «δημοκρατία», η οποία αφήνει το δικό της πολίτη παγωμένο και πεινασμένο. Η κατάσταση της πρώτης μάλλον θα φαίνεται καλλίτερη  στον πολίτη της από αυτή που επικρατεί στην άλλη όχθη.
Ο μετακαπιταλισμός, υποστηρίζει ο Μέισον, μπορεί να αντικαταστήσει τον καπιταλισμό λόγω της τεχνολογίας της πληροφορίας, εξαιτίας του ότι τα αγαθά πληροφόρησης δεν επιτρέπουν στην αγορά να διαμορφώνει σωστά τις τιμές των προϊόντων της, και λόγω της αυθόρμητης ανόδου συνεταιρικών πρωτοβουλιών στην παραγωγή και το εμπόριο. Μερικά από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο Μέισον στο βιβλίο, και μερικές από τις πιθανές μελλοντικές εξελίξεις που σκιαγραφεί, μάλλον δεν θα πείσουν όλους τους αναγνώστες.
Αλλά μια σημαντική προσφορά του κειμένου του Μέισον είναι αναμφίβολα η εμπεριστατωμένη και πολυδιάστατη αφήγηση των  εξελίξεων που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση, και οι επιπτώσεις τους για το μέλλον, από τη σκοπιά ενός ενημερωμένου και ευθαρσούς δημοσιογράφου με εξαιρετική διορατικότητα και βαθιά, «εκ των έσω», γνώση των λεπτομερειών και των άπειρων σκαμπανεβασμάτων του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Το εξώφυλλο του βιβλίου
Διάσπαρτα στο κείμενο του βιβλίου βρίσκονται πολλές αναφορές περιπτώσεων κομπίνας, χρηματοπιστωτικής φούσκας και επιβάρυνσης κυβερνήσεων και φορολογούμενων, που επιστρατεύτηκαν για να καλυφθούν τα λάθη  και η απληστία των επενδυτών. Οι σχετικές αναφορές συνιστούν ένα καταθλιπτικό αλλά διαφωτιστικό ανάγνωσμα.
Το βιβλίο δεν προσφέρει μια νέα οικονομική στρατηγική ή έναν οδηγό οργάνωσης μεθόδων αντιμετώπισης της κρίσης του καπιταλισμού, αλλά χαρτογραφεί τις πιο πρόσφατες αντιφάσεις του, από τις οποίες τα διάφορα κινήματα μπορούν να αποκτήσουν πιο ακριβείς συντεταγμένες για την πορεία που θα ακολουθήσουν. Μολαταύτα ο Μέισον δεν περιγράφει με αρκετή σαφήνεια πως θα επιτευχθεί αυτή η μετακαπιταλιστική κοινωνία. Αυτό αποτελεί μία αδυναμία του βιβλίου, αλλά ταυτόχρονα και ένα δυνατό του σημείο, γιατί δεν προδιαγράφει μια «συνταγή» αλλαγής, αναγνωρίζοντας ίσως ότι κάτι τέτοιο θα ήταν μάταιο σε μία εποχή τεραστίων και ραγδαίων αλλαγών στην οικονομία και στην κοινωνία.  Ο προσανατολισμός του συγγραφέα είναι αριστερός, αλλά δεν διαπερνάται από δογματισμό. Η επιχειρηματολογία του βιβλίου έχει ως εμπνευστές της τους Bogdanov, Kondratieff, Negri και Μαρξ (και ειδικά το Grundisse).
Δύο λόγια για τα αγγλικά που χρησιμοποιεί ο Πωλ Μέισον, καθότι δεν υπάρχουν ενδείξεις για το πότε θα κυκλοφορήσει ελληνική μετάφραση του βιβλίου (η οποία μάλλον θα έχει ήδη μπει μπροστά, καθότι ο  Μέισον έχει πολλούς Έλληνες συνεργάτες). Ο Μέισον γράφει σε απλά, κατανοητά αγγλικά. Αναγκαστικά, λόγω του θέματος, χρησιμοποιεί τεχνικούς όρους, αλλά γενικά αποφεύγει φανταχτερές, εγκυκλοπαιδικές, λέξεις και πολυσύνθετες εκφράσεις: με απλά λόγια, τα αγγλικά του δεν είναι «διανοουμενίστικα». Η γραπτή γλώσσα του Μέισον είναι – παρόμοια με την προφορική του – δομημένη, αλλά χωρίς πολύπλοκα σχήματα, και κατανοητή, χωρίς τις κοινοτοπίες που συναντώνται στα κείμενα πολλών δημοσιογράφων.
Πολλοί κριτικοί έχουν επαινέσει το βιβλίο. Μέχρι και οι Financial Times έγραψαν ότι ακόμη και οι λάτρεις του καπιταλισμού θα κάνουν λάθος να το αγνοήσουν. Μερικοί χαρακτήρισαν την εξέλιξη της καπιταλιστικής σε μετακαπιταλιστική κοινωνία που περιγράφει το βιβλίο ως ουτοπία. Άλλοι υποστήριξαν ότι δεν συμφωνούν ότι επέρχεται το τέλος της καπιταλιστικής οικονομίας, όπως προμηνύει ο Μέισον.
Ίσως οι τελευταίοι δεν έδωσαν σημασία σ’ έναν παραλληλισμό που επικαλείται ο Μέισον: ότι οι σημερινές δημοκρατίες των ΜΑΤ, των διεφθαρμένων πολιτικών, των ΜΜΕ που ελέγχονται από ολιγάρχες, μοιάζουν τόσο ψεύτικες και εύθραυστες, όσο το καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας πριν τριάντα χρόνια. Και βέβαια, ποιος περίμενε τότε ότι το σιδηρούν παραπέτασμα θα κατέρρεε σε χρόνο ρεκόρ;
Ίσως προσπέρασαν ανέμελα τα διάφορα «εκ των έσω» στοιχεία που παραθέτει ο Μέισον. Όπως το μειλ στελέχους της Standard and Poor’s προς συνάδελφό του, το κείμενο του οποίου λέει πολλά: «Ας ελπίσουμε ότι θα είμαστε όλοι πλούσιοι και στη σύνταξη προτού αυτός ο χάρτινος πύργος κλονιστεί». Ή το «αστείο» σχόλιο ενός χρηματιστή ότι «(δημιουργείται) ολοένα περισσότερη μόχλευση μέσα στο σύστημα, ολόκληρο το σύστημα πρόκειται να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή … ο μόνος που πιθανώς θα επιβιώσει (ο ίδιος) … στέκεται μέσα σε όλα αυτά τα σύνθετα, υπερμοχλευμένα, εξωτικά προϊόντα που δημιούργησε, χωρίς να καταλαβαίνει όλες τις επιπτώσεις που θα έχουν αυτά τα τερατουργήματα!!!».
Ίσως πάλι η ιδεολογία τους δεν τους επιτρέπει να εκτιμήσουν το πόσο ταιριάζει στο πρόσφατο φαγοπότι των αγορών η ρήση του Αβραάμ Λίνκολν, ότι «μπορείς να κοροϊδεύεις τους πάντες για λίγο, μερικούς για πάντα, αλλά όχι τους πάντες για πάντα». Το βιβλίο του Μέισον δείχνει ότι πλησιάζει η ημερομηνία λήξης της κοροϊδίας.
Όμως, το γεγονός ότι οι επικριτές του βιβλίου προσφέρουν πολλές γνώμες, αλλά ελάχιστα επιχειρήματα ή δεδομένα για να αντικρούσουν τα λεγόμενά του, αποτελεί την καλλίτερη διαφήμιση για το βιβλίο του Μέισον. Γιατί αυτό που δεν φαίνεται να έχουν λάβει υπ΄ όψη τους πολλοί από τους επικριτές του, είναι ότι ο Μέισον δεν έχει συντάξει μια ιδεολογικά περιχαρακωμένη «συνταγή» αλλαγής του καπιταλισμού. Γι’ αυτό (και όχι μόνο), το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί προσεκτικά.