Διανόηση; Ποια διανόηση;...

Γράφει ο Αλέξανδρος Πιστοφίδης

«Καθένας που στοχάζεται πάνω σε σημαντικά κοινωνικά ζητήματα είναι ένας διανοούμενος. Κάποιοι άνθρωποι είναι προνομιούχοι και έχουν τη δυνατότητα να δημοσιοποιήσουν τις σκέψεις τους. Αυτό δεν σημαίνει πως είναι πιο διανοούμενοι από έναν ταξιτζή, ο οποίος προβληματίζεται, έστω και συμπτωματικώς, με τα ίδια πράγματα και επιχειρηματολογεί εξυπνότερα και ουσιωδέστερα από τους αυτοαποκαλούμενους διανοούμενους. Το ποιος είναι διανοούμενος ή δεν είναι, είναι κυρίως θέμα πρόσβασης στην εξουσία».

Noam Chomsky

Διακατεχόμενοι από φόβο, ανασφάλεια και αβεβαιότητα μπροστά στην κρίση, η οποία απειλεί να μας συνθλίψει όλους, αναρωτιούνται πολλοί, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, «που είναι επιτέλους η Διανόηση; Που είναι οι λεγόμενοι πνευματικοί μας άνθρωποι και τι έχουν να μας προτείνουν»;
Αυτό το αόριστο και αιωρούμενο αίτημα προσπαθεί ίσως να καλύψει ο Μίκης Θεοδωράκης με την πρόσφατη πρωτοβουλία του για το Κίνημα Ανεξάρτητων Πολιτών.
Πέρα από την εύλογη διαπίστωση ότι «σε δύσκολους και...
 τελματώδεις καιρούς, οποιαδήποτε πρωτοβουλία είναι καλύτερη από την μη πρωτοβουλία», τα ερωτήματα που εγείρονται, αναφορικά με τη Διανόηση είναι πολλά. «Ποια είναι, τι μπορεί να κάνει, τι έκανε μέχρι σήμερα η ελληνική Διανόηση και κατά πόσο είναι αμέτοχη σ’ αυτόν τον εφιάλτη που βιώνουμε σήμερα σαν λαός»;
Αν δεχτούμε τον καθιερωμένο όρο του συρμού, που λέει πως «Διανοούμενοι είναι όλοι εκείνοι που έχουν επιστημονική ή καλλιτεχνική παιδεία», τότε μάταια θα περιμένουν πολλοί κάτι πολύ σημαντικό και ελπιδοφόρο από τη λεγόμενη Διανόηση. Το επιχείρημα πολλών αυτοαποκαλούμενων Διανοουμένων ότι δεν ακούγονται γιατί τα ιδιωτικά ΜΜΕ δεν τους δίνουν βήμα συμμετοχής στο δημόσιο διάλογο, είναι μια ανόητη δικαιολογία. Δεν υπάρχει μέσο που θα μπορούσε να πνίξει μια αυθεντική φωνή, πόσο μάλλον ενός Διανοουμένου που θα είχε να πει κάτι πολύ σημαντικό για την κοινωνία μας. Η αλήθεια βρίσκεται αλλού. 
Η λεγόμενη Διανόηση δεν υπήρξε ποτέ αληθινά επαναστατική. Ο πρώτος αυθεντικός Διανοούμενος επαναστάτης που θυσιάστηκε για τις ιδέες του, ο κατά τον Μαρξ, πρώτος και μεγαλύτερος φιλόσοφος της ανθρωπότητας, ο Προμηθέας, ήταν ένα μυθικό πρόσωπο. Εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, η λεγόμενη Διανόηση ήταν πάντοτε ματαιόδοξη, καιροσκοπική, λιπόψυχη και δειλή. Ηρωισμός, αυταπάρνηση, αυτοθυσία, τιμή κ.λ.π. ήταν αρετές που πάντοτε εξιδανίκευε γιατί δεν ήταν ποτέ δικές της. Ελάχιστοι από εκείνους που προτίμησαν τον θάνατο από το να προδώσουν τις ιδέες τους ήταν διανοούμενοι με την καθιερωμένη έννοια του όρου. Οι περισσότεροι ήταν απλοί άνθρωποι, έντιμοι ή αφελείς για τους δήθεν διανοουμένους.
Η λεγόμενη Διανόηση ήταν πάντοτε συμβιβασμένη με την εκάστοτε εξουσία. Οι Διανοούμενοι, ήταν πάντοτε προσκολημμένοι στο άρμα του εκάστοτε ισχυρού. Γαυγίζουν λίγο, για όσον καιρό είναι εκτός εξουσίας και μόλις τους πετάξεις ένα κομμάτι ψωμί (φτερούγα ή μπούτι ανάλογα με το κύρος και τη δύναμη της φωνής τους), όχι μόνο σιωπούν αλλά είναι διατεθειμένοι να πουλήσουν και την ψυχή τους στο Διάβολο. Σε όλους τους αγώνες της ζωής που απαιτούσαν αυτοθυσία, οι Διανοούμενοι ήταν πάντοτε λαθρεπιβάτες. Μόλις δουν ότι γκρεμίζεται ένας κόσμος για να δημιουργηθεί ένας άλλος, μόλις δουν ότι υπάρχει ένα αυθόρμητο ισχυρό κίνημα, το οποίο έχει τις περισσότερες πιθανότητες να κυριαρχήσει, ακόμα κι αν προηγουμένως το δυσφημούσαν, θα τους δεις σιγά-σιγά και αθόρυβα να μπαίνουν μπροστά για να το ιδιοποιηθούν. Αυτό γινόταν πάντοτε αυτό έγινε με το Πολυτεχνείο και αυτό θα γίνει και με το Μνημόνιο. Οσο είναι ακόμα νέοι, άδολοι και άπειροι, θα τους δεις μπροστάρηδες υπέρ των δικαιωμάτων των αδύναμων. Μετά……
Η αυτοβιογραφία ενός σύγχρονου έλληνα (δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ευθύνη») που θεωρείται Διανοούμενος και φιλόσοφος, δείχνει όλη την αλήθεια: Γεννήθηκα στην Αθήνα το 1939. Χάρισα στον μαρξισμό την ύστερη εφηβεία μου και τα φοιτητικά μου χρόνια στην Ελλάδα. Παραδόθηκα σχεδόν άνευ όρων στην πολιτικολογία και όπως, λόγω ηλικίας, έκλινα συναισθηματικά προς τους διωκόμενους, γρήγορα τους εταύτισα στη συνείδησή μου με τους αδικημένους και αληθινούς και εξεγέρθηκα. Μετά το αδιέξοδο του Μάη του 1968 βυθίστηκα στον εαυτόν μου και βγήκα στη θρησκεία….. μετά τον Χριστό η ζωή δεν έχει τίποτε να κερδίσει.». Αφού μεγάλε στοχαστή μετά το Χριστό δεν έχουμε να κερδίσουμε τίποτα, τότε, με συνέπεια και απόλυτη αυτοϋπευθυνότητα ας μοιράσουμε όλοι τις περιουσίες μας, ας ντυθούμε με έναν χιτώνα και μια ζώνη από σκοινί και ας περιμένουμε την Δευτέρα Παρουσία. Τι καθόμαστε και χολοσκάμε με όλα αυτά τα καθημερινά και εθνικά προβλήματα που μας ταλαιπωρούν. Ετσι όπως έχουν τα πράγματα με την ελληνική Διανόηση, είναι πιο ρεαλιστικό να περιμένουμε τη Δευτέρα Παρουσία, παρά κάτι καλό από αυτήν. Το να περιμένεις τη διανόηση να μπει μπροστά στους αγώνες είναι σαν να ζητάς απεγνωσμένα νέα αφεντικά και μάλιστα τα πιο έμπειρα στο να πειθαρχούν το ποίμνιο.
Αυτό που για έναν απλό άνθρωπο λέγεται καιροσκοπισμός, για ένα Διανοούμενο λέγεται ωρίμανση. Ή θα δεχτούμε τον όρο του Noam Chomsky για το τι είναι διανόηση ή το παιχνίδι το χάσαμε. Αν δεν κάνουμε εμείς οι ίδιοι κάτι για τον εαυτό μας, κανένας άλλος δεν έχει την υποχρέωση να το κάνει. Διανοούμενος είναι όποιος συλλογιέται ελεύθερα και με ευθύνη απέναντι στον εαυτό του και στις επόμενες γενιές.