«Brown-out»: η νέα εργασιακή παθολογία

Η αίσθηση των μισθωτών ότι η δουλειά τους δεν έχει κανένα νόημα και κανέναν σκοπό

Μετά το «burn-out» (εργασία μέχρι φυσικής εξοντώσεως) και μετά το «bore-out» (διαρκής και ανυπέρβλητη βαρεμάρα στο γραφείο) ένας νέος όρος έρχεται για να χαρακτηρίσει μία ακόμα παθολογική κατάσταση που συνδέεται με τον κόσμο της εργασίας, το «brown-out». Πρόκειται για την κατάσταση εκείνη στην οποία περιέρχεται ο εργαζόμενος που έχει χάσει το κουράγιο του για δουλειά, εκείνος που δεν βρίσκει κανένα νόημα πλέον στην εργασία του. Αισθάνεται άχρηστος, ότι σπαταλά τον χρόνο του σε ανούσια καθήκοντα, ότι δεν έχει κίνητρο για να αποδώσει (πέραν του βιοπορισμού ασφαλώς), ότι η δουλειά του δεν έχει κανέναν σκοπό και καμιά αξία, ότι ο ρόλος του στη δομή της επιχείρησης είναι ξεπερασμένος.

Τη νέα παθολογική κατάσταση που ζουν πολλοί εργαζόμενοι στη Δύση, κατέγραψαν και θεωρητικοποίησαν βρετανοί και σουηδοί ερευνητές, που διαπίστωσαν ότι είναι όλο και πιο συχνά τα κρούσματα εργαζομένων στις σύγχρονες επιχειρήσεις που χάνουν σταδιακά το κουράγιο τους για εργασία, που δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να καταλάβουν πώς δουλεύει το σύστημα και τι ρόλο διαδραματίζουν οι ίδιοι σε αυτό. Που καταλαμβάνονται, δηλαδή, από ένα αίσθημα εργασιακής ματαίωσης, θα έλεγε κανείς με ψυχιατρικούς όρους.

Ο διάσημος γάλλος κοινωνιολόγος Εμίλ Ντιρκέμ είχε από τις αρχές του 20ού αιώνα προειδοποιήσει ότι η απώλεια προτύπων και σημείων αναφοράς θα είναι «το επόμενο κακό του αιώνα», όπως γράφει η γαλλική εφημερίδα «Le Figaro». Το καλοκαίρι του 2013 ο αμερικανός ανθρωπολόγος (στο LSE) και ακτιβιστής Ντέιβιντ Γκρέμπερ, που έγινε διάσημος με το βιβλίο του «Χρέος: Τα πρώτα 5.000 χρόνια», δημοσίευσε ένα πόνημα που προκάλεσε θόρυβο καθώς έφερε τον προκλητικό τίτλο «Περί του φαινομένου της μαλακισμένης εργασίας»(«Du phénomène des jobs à la con»).

Εξαιτίας της τεχνολογικής προόδου η κοινωνία ανακαλύπτει ρόλους και δημιουργεί επαγγέλματα που δεν έχουν καμία χρησιμότητα. Τα αντιπαραγωγικά αυτά επαγγέλματα και οι άχρηστοι ρόλοι δημιουργούνται κατά κύριο λόγο στους τομείς της διαχείρισης ανθρώπινων πόρων, της διοίκησης επιχειρήσεων, των χρηματοοικονομικών, των εταιρειών συμβούλων, ενώ θάλλουν σε πολλά από τα επαγγέλματα γραφείου.

Κατά τον αμερικανό ανθρωπολόγο το «φαινόμενο» έγκειται στο ότι οι μισθωτοί αντιλαμβάνονται ότι οι αρμοδιότητες της εργασίας τους δεν έχουν κανένα νόημα και καμιά χρησιμότητα. «Υπάρχει μια ολόκληρη κατηγορία μισθωτών που αν τους συναντήσετε κάποια βραδιά και τους πείτε ότι ασχολείστε με κάτι που αντικειμενικά θεωρείται ενδιαφέρον, αποφεύγουν να μιλήσουν για το δικό τους επάγγελμα. Αν όμως τους προσφέρετε μερικά ποτήρια, αρχίζουν να βρίζουν τη δουλειά τους και σας εξηγούν πόσο ηλίθια και άχρηστη είναι»εξηγεί ο Γκρέμπερ.

Υπαρξιακή κρίση

Πρόκειται για χαρακτηριστικές περιπτώσεις «brown – out» εργαζομένων. Για ανθρώπους που έχουν χάσει κάθε επαγγελματικό ενδιαφέρον και έχουν περιπέσει σε μια οιονεί υπαρξιακή επαγγελματική κρίση. Οσο η ψυχολογική αυτή κατάσταση επιδεινώνεται και η κρίση βαθαίνει, τόσο δυσκολότερη είναι η προσπάθεια των εργαζομένων να υποκρίνονται καθημερινά ότι όλα πάνε καλά.

Τον περασμένο Μάρτιο κυκλοφόρησε στη Γαλλία ένα βιβλίο με τίτλο «Ανύπαρκτη επιχείρηση – Στο γραφείο ουδείς ακούει τις κραυγές σας» που υπογράφει κάποιος Μαρκ Εστά – λέγεται ότι είναι το ψευδώνυμο ενός πρώην διευθυντή πολυεθνικής εταιρείας. Στο βιβλίο περιγράφεται η παράλογη καθημερινότητα ενός επιχειρηματικού στελέχους, στην οποία τον ρυθμό δίνουν οι αλλεπάλληλες συσκέψεις όπου οι παριστάμενοι χρησιμοποιούν γκροτέσκους τεχνοκρατικούς όρους και αγγλικά αρκτικόλεξα που μοναδικό στόχο έχουν να κρύψουν την ανυπαρξία νοήματος σε αυτά που λένε και πράττουν.

«Αφιερώνουμε ένα μεγάλο μέρος της επαγγελματικής μας ζωής σε στόχους που δεν έχει κανένα νόημα να τους πετύχει κανείς, σε δραστηριότητες αντιπαραγωγικές δηλαδή»σημειώνει ο Εστά σε συνέντευξη που είχε δώσει προ μηνών στο γαλλικό περιοδικό «Courrier Cadres». Ενα εν ενεργεία στέλεχος επιχειρήσεων, η υπαρξιακή κρίση του οποίου φαίνεται πως μετεξελίχθηκε σε κρίση συνειδήσεως, δήλωσε στην ελβετική εφημερίδα «Le Temps» υπό τον κατανοητό όρο ότι θα διατηρήσει την ανωνυμία του: «Η δουλειά μου συνίσταται στο να ασκώ πίεση στους υφισταμένους μου και να περιορίζω τις αποδοχές τους. Η διαστροφή του συστήματος είναι ότι όσο εγώ περιορίζω το μισθολογικό κόστος των άλλων, τόσο περισσότερα μπόνους εισπράττω. Αισθάνομαι πραγματικά βρωμιάρης».

Πρώην εργαζόμενη σε μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις της Γαλλίας, η ηλικίας μόλις 32 ετών Κλαρά Ντελετράζ, δηλώνει στο γαλλικό συνδρομητικό ειδησεογραφικό κανάλι LCI: «Δεν έβρισκα κανένα νόημα σε ό,τι έκανα. Παραιτήθηκα και αναζήτησα απασχόληση στον δημόσιο τομέα έχοντας ως κίνητρο να υπηρετήσω το δημόσιο συμφέρον. Αλλά στο Δημόσιο είναι η έλλειψη αποτελεσματικότητας και το γενικότερο βαρύ κλίμα που δεν αντέχονται».

Παραιτηθείσα και από το Δημόσιο (σε μια ηλικία που οι Ελληνίδες αναζητούν απελπισμένα τον πρώτο τους μισθό, μερικής απασχόλησης φυσικά…) η κυρία Ντελετράζ συμμετείχε (πριν από ενάμιση χρόνο) στην ίδρυση μιας νεοφυούς εταιρείας με την επωνυμία Switch, η οποία προτείνει στους πελάτες της: «Κάνετε με ψυχραιμία τον απολογισμό». Στόχος της Switch είναι να παράσχει βοήθεια σε μισθωτούς που δεν βρίσκουν κανένα νόημα στη δουλειά τους!

Εσωτερική παραίτηση

«Οι άνθρωποι που προστρέχουν σε μας έχουν ερωτήματα που αφορούν την αξία της προσπάθειας που καταβάλλουν στον επαγγελματικό τους βίο, άνθρωποι που έχουν την αίσθηση ότι είναι μια μαριονέτα ενός απόμακρου και παγερού εργοδότη, ότι δεν βλέπουν ποτέ το αποτέλεσμα της δουλειάς τους εξαιτίας του μεγάλου κατακερματισμού των καθηκόντων τους» εξηγεί η Κλαρά Ντελετράζ.

Εκτός όμως από τη νεοφυή εταιρεία της νεαρής επιχειρηματία, οι αναζητούντες κάποιο νόημα στη δουλειά τους καταφεύγουν σε δομές ή ιδιωτικά γραφεία εξειδικευμένων ψυχολόγων και ψυχιάτρων, γράφει ο «Figaro». Η ειδική ψυχολόγος Νάντια Ντροζ, που δραστηριοποιείται στη Λωζάννη και έχει εξειδικευτεί σε περιπτώσεις κατάρρευσης εργασιομανών (σε περιπτώσεις burn-out δηλαδή), για να ορίσει το φαινόμενο της απώλειας εργασιακού κουράγιου προτείνει αντί του νέου όρου «brown-out» μια πιο επιστημονική περιγραφή: «εσωτερική παραίτηση».

Υπάρχει, παρά ταύτα, και ένας παλαιότερος κοινωνιολογικός και πολιτικός όρος για να περιγράψει κανείς το «brown-out» των αρχών του 21ου αιώνα: «αλλοτρίωση της εργασίας». Τέλος, ανακύπτει το ερώτημα αν και σε ποιον βαθμό σε οικονομίες, κοινωνίες και αγορές εργασίας που μαστίζονται από την κρίση και την ανεργία και στις οποίες η ελάχιστη απασχόληση θεωρείται προνόμιο, η προτεραιότητα της επιβίωσης κουκουλώνει την εκδήλωση παθολογικών φαινομένων όπως το brown-out.