Η γκρίζα ζώνη της διαφθοράς

Κανείς δεν αμφιβάλλει για τον ρόλο που έχει η διαφθορά στην οικονομική διακυβέρνηση.
Η διαφθορά τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί στο επίκεντρο της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής. Αν το καλοσκεφτεί κανείς στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων ήταν η αιτία και η αφορμή να ασχοληθούν με την αποτύπωση και τις επιπτώσεις της, κορυφαίοι διεθνείς οργανισμοί όπως για παράδειγμα ο ΟΟΣΑ. Επίσης με αντικείμενο τη διαφθορά ξεφύτρωσαν μία πληθώρα ΜΚΟ και ανεξάρτητων ιδρυμάτων. Και φυσικά κανείς δεν μπορεί να δώσει μία ικανοποιητική απάντηση στο ερώτημα αν όλη αυτή η «παραγωγή» πνευματικού και ακαδημαϊκού έργου και του ακτιβισμού που το ακολούθησε ήταν η αιτία που η διαφθορά αναβαθμίστηκε στην ατζέντα του δημόσιου λόγου των ισχυρών του πλανήτη ή αν αυτή η επικοινωνιακή πολιτική αναβάθμιση προκάλεσε το ενδιαφέρον των πολιτικών.

Κανείς δεν αμφιβάλλει για τον ρόλο που έχει η διαφθορά στην οικονομική διακυβέρνηση. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς οικονομολόγος για να κατανοήσει ότι αυτή καθαυτή η διαφθορά είναι ένα εργαλείο βίαιης αναδιανομής εισοδήματος σε βάρος των αδυνάτων. Υπό το πρίσμα αυτό η ευαισθητοποίηση των πολιτικών ελίτ είναι ένα θετικό βήμα προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης της ανισότητας και της φτώχειας.
Όμως κάθε λογικός άνθρωπος αναρωτιέται για την ξαφνική «ευαισθησία» όλων εκείνων που αποφασίζουν για το μέλλον του πλανήτη. Είναι πραγματική ή μήπως απλώς είναι ένα πολιτικό «εργαλείο» όπως το χρέος και η στρατιωτική ισχύς που χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο της παγκόσμιας διακυβέρνησης; Το σίγουρο είναι ότι η ιστορία της διαφθοράς ακολουθεί παράλληλη πορεία με εκείνη της παγκόσμιας ιστορίας. Ο χρηματισμός των ηγεμόνων και των γραφειοκρατών είναι μία πραγματικότητα την οποία βρίσκει κανείς σε όλα τα σχολικά βιβλία της Ιστορίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Γιατί λοιπόν η διαφθορά βρέθηκε σήμερα να είναι ένα από τα κορυφαία θέματα της ατζέντας των ηγετών, που συμμετέχουν για παράδειγμα στο G20; Γιατί ξαφνικά κορυφαίοι πολιτικοί παγκόσμιας πολιτικής σκηνής εμφανίζονται ξαφνικά να ανακαλύπτουν τη διαφθορά και να διεκδικούν ρόλο τιμωρού; Τελικά οι άνθρωποι αυτοί μεταλλάχτηκαν ή απλώς χρησιμοποιούν το «καθάρισμα των λεκέδων από το λάδωμα» ως εργαλείο για να επιβάλουν πολιτικές, να αποδυναμώσουν μη αρεστούς ηγέτες και να φέρουν τον πλανήτη στα μέτρα τους;
Σίγουρα, όπως και στον αγώνα κατά της φοροδιαφυγής, έτσι και στην εκστρατεία κατά της διαφθοράς υπάρχει μία ουσιαστική αντίφαση. Δηλαδή, οι ίδιοι άνθρωποι που έχουν νομιμοποιήσει πολιτικά και επιβάλει οικονομικά την ανισότητα στον πλανήτη, εμφανίζονται στα λόγια αποφασισμένοι να κτυπήσουν τα δύο πιο σημαντικά εργαλεία για την επιτυχία της πολιτικής αυτής. Μετανοούσες Μαγδαληνές ή Μακιαβέλι;
Για να συνειδητοποιήσει κανείς το μέγεθος της αντίφασης δεν έχει παρά να φυλλομετρήσει τη φετινή έκθεση που δημοσιοποίησε πριν 2,5 περίπου μήνες η «Διεθνής Διαφάνεια». Σε 168 χώρες, η Γερμανία συγκέντρωσε 81 βαθμούς και βρίσκεται στη δέκατη θέση. Στη δέκατη θέση βρίσκονται επίσης η Μεγάλη Βρετανία και το Λουξεμβούργο. Οι ΗΠΑ συγκέντρωσαν 76 βαθμούς. Κοντολογίς οι χώρες αυτές αξιολογούνται, ότι με τις πολιτικές που εφαρμόζουν, αντιμετωπίζουν ικανοποιητικά το μείζον θέμα της διαφθοράς. Και φυσικά η αξιολόγηση αυτή δίνει και το αναγκαίο ηθικό βάρος στους ηγέτες τους να εμφανίζονται ως αρχάγγελοι.
Προφανώς, όμως οι συντάκτες της έκθεσης παρέβλεψαν μία σημαντική λεπτομέρεια: ότι η διαφθορά έχει δύο πρωταγωνιστές. Αυτούς που εισπράττουν και εκείνους που πληρώνουν. Αν η αξιολόγηση γίνει με βάση αυτούς που πληρώνουν τότε τα πορίσματα και η αξιολόγηση θα μπορούσαν να είναι εντελώς διαφορετικά. Και αυτό γιατί σε πολλά από τα σύγχρονα σκάνδαλα της διαφθοράς πρωταγωνιστές είναι επιχειρηματικοί κολοσσοί με έδρες, χώρες οι οποίες κρίνονται ως «ηθικές»σύμφωνα με τις εκθέσεις αξιολόγησης. Από πού να αρχίσουμε; Από τις αποκαλύψεις σχετικά με τον ρόλο του Λουξεμβούργου στη νόμιμη φοροαποφυγή; Από το καθεστώς της φορολογικής «ανωνυμίας» που ισχύει σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ; Από την πολιτική διασύνδεση της Βρετανίας με αρκετούς φορολογικούς παραδείσους; Από την εμπλοκή γερμανικών επιχειρηματικών κολοσσών σε σκάνδαλα διαφθοράς σε όλο τον πλανήτη; Από…
Και φυσικά, οι ίδιοι οι ηγέτες δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν παρέμβει ή και ακόμα έχουν επιβάλει σε άλλες χώρες οικονομικές συμφωνίες όχι απλώς άχρηστες αλλά ενίοτε επιζήμιες. Το σίγουρο είναι, ότι πλέον, η διαφθορά χρησιμοποιείται ως πολιτικό εργαλείο με τον ίδιο κυνισμό και με την ίδια αποφασιστικότητα που χρησιμοποιούνται όλα τα υπόλοιπα εργαλεία που χρησιμοποιούνται προκειμένου να εξασφαλιστεί η οικονομική και γεωπολιτική βούληση των ισχυρών εις βάρος των αδυνάτων. Για να το διαπιστώσει αυτό κανείς δεν έχει παρά να ρίξει μια ματιά στα μεγαλύτερα σύγχρονα σκάνδαλα διαφθοράς της τελευταίας δεκαετίας και να τα συνδέσει με τις πολιτικές και τις οικονομικές τους επιπτώσεις.
Σκάνδαλα διαφθοράς βοήθησαν να καταδικαστεί το Κόμμα του Κογκρέσου της Ινδίας στις εκλογές της χώρας το 2014, και ο Joko Widodo, ένας σταυροφόρος κατά της διαφθοράς και πρώην δήμαρχος της Τζακάρτα, οδήγησε το ζήτημα ώς την προεδρική εξουσία την ίδια χρονιά στην Ινδονησία. Η κυβέρνηση της προέδρου της Βραζιλίας Ντίλμα Ρούσεφ είναι υπό πολιορκία λόγω των αποκαλύψεων του Lava Jato, ή Πλυντηρίου Αυτοκινήτων, σε έρευνες περί διαφθοράς στον κρατικό γίγαντα πετρελαίου, Petrobras. Ο πρόεδρος της Μαλαισίας Najib Razak κατηγορείται ότι έχει καρπωθεί πάνω από ένα δισ. δολάρια από το Ταμείο Κρατικών Επενδύσεων 1MDB και η παραμονή του στην εξουσία απειλείται επίσης. Η υφέρπουσα αδιαλλαξία του καθεστώτος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία οφείλει πολλά στην αποφασιστικότητά του να φιμώσει τους αντιπάλους του, που συνέδεσαν την οικογένειά του με ισχυρισμούς περί δωροδοκίας, και αμφότεροι οι πρόεδροι του Μεξικού Enrique Peña Nieto και της Νότιας Αφρικής Jacob Zuma έχουν εμπλακεί σε σκάνδαλα σχετικά με το κόστος κατασκευής των πολυτελών κατοικιών τους, και στις δύο περιπτώσεις επιβραδύνοντας τη δυναμική σημαντικών οικονομικών μεταρρυθμίσεων. Ο πρόεδρος της Γουατεμάλας παραιτήθηκε και φυλακίστηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο για διαφθορά. Οι καταγγελίες περί διαφθοράς έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανάφλεξη των εξεγέρσεων της Αραβικής Άνοιξης που ανέτρεψε τις διεφθαρμένες αυταρχικές κυβερνήσεις της Αιγύπτου, της Λιβύης και της Τυνησίας. Στη Μιανμάρ (ονομάζεται επίσης Βιρμανία), έπαιξαν ρόλο στη νίκη της Εθνικής Ένωσης για τη Δημοκρατία, με επικεφαλής την νομπελίστα Aung San Suu Kyi, επί των διεφθαρμένων στρατηγών που κυβέρνησαν τη χώρα για δεκαετίες. Η άγρια κίνηση κατά της διαφθοράς στην Κίνα, που χρονολογείται στην αλλαγή του Ποινικού Δικαίου της Κίνας το 2011, έχει πιάσει χιλιάδες υπαλλήλων, αξιωματικών του στρατού, και μικροπρεπών γραφειοκρατών στα δίχτυα της, καθώς και τους επικεφαλής πολλών μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών. Παρά το γεγονός ότι οι νέοι κανόνες δεν είναι πάντα ξεκάθαροι, οι συνέπειες της παραβίασής τους είναι άκαμπτες.
Σε κάθε παραπάνω παράδειγμα, οι αβεβαιότητες ή οι οριστικές αλλαγές πολιτικής που προκλήθηκαν από αυτές τις πολιτικές αναταραχές παρήγαγαν σημαντικές αλλαγές. Σε κάποιες από αυτές, και ίσως στις πιο σημαντικές, οι αποκαλύψεις είχαν ως συνέπεια να ανατραπούν πολιτικά απείθαρχοι ηγέτες, οι οποίοι είτε είχαν προσπαθήσει να αντισταθούν στη φτώχεια και στην ανισότητα είτε συμμετείχαν σε διεθνείς συνασπισμούς που αμφισβητούσαν το ισχύον πολιτικό status. Τυπικό παράδειγμα η Νότια Αμερική αλλά και οι BRICS.
Για να τα πούμε τα πράγματα με το όνομά τους, δυστυχώς, η αυτονόητη ανάγκη να περιορισθεί η διαφθορά η οποία γεννά τη φτώχεια, την εξαθλίωση, συνθλίβει το κράτος δικαίου και εξαφανίζει κάθε έννοια κοινωνικού κράτους, πολλές φορές χρησιμοποιείται από τους ισχυρούς του πλανήτη πολλές φορές προσχηματικά, ξεδιάντροπα και υποκριτικά για να εξαφανιστεί κάθε ενοχλητική φωνή.