Πού οδηγεί η κρίση

του Αντώνη ΦουρλήΠοιος θυμάται πώς ξεκίνησε η Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν; Ενα μωσαϊκό κινημάτων κατέκλυσε τους δρόμους της Τεχεράνης. Από τους ριζοσπαστικούς αριστεριστές μέχρι τους φιλελεύθερους και από τα συνδικάτα μέχρι τους Ισλαμιστές. Οι τελευταίοι, όταν ολοκληρώθηκε με επιτυχία η επανάσταση, διεκδίκησαν την εξουσία μόνο για τον εαυτό τους και την κατέκτησαν. Έπειτα από ένα μπαράζ απεργιών και διαδηλώσεων, ο σάχης (εκλεκτός της Ουάσινγκτον) εγκατέλειπε τη χώρα τον Ιανουάριο του 1979, ενώ οι ΗΠΑ είδαν να αποτυγχάνει παταγωδώς η πολιτική τους και τον Αγιατολάχ Χομεϊνί να επιστρέφει θριαμβευτής από την εξορία (Τουρκία, Ιράκ και Γαλλία). Τριάντα χρόνια αργότερα, οι Αμερικανοί μετανιώνουν ακόμη για τα λάθη τους...

Έκανα αυτό τον πρόλογο για να καταλήξω στο ερώτημα, που κρύβεται στο πίσω μέρος του εγκεφάλου όλων των αναλυτών τα τελευταία 24ωρα: Μπορεί να επαναληφθεί η Ιστορία ως φάρσα στην περίπτωση της Αιγύπτου; Η Αίγυπτος δεν είναι Τυνησία. Αυτό πρέπει να το έχουμε ξεκάθαρο στο μυαλό μας για να τοποθετήσουμε στις σωστές διαστάσεις τους όσα συμβαίνουν στην απέναντι ακτή της Μεσογείου – τόσο μακριά μας, αλλά και τόσο κοντά. Η Αίγυπτος είναι μία χώρα 80 εκατομμυρίων κατοίκων – πολυπληθέστερη από την φιλόδοξη Τουρκία, που μοιάζει να διεκδικεί τον ηγετικό ρόλο της Αιγύπτου στον αραβικό κόσμο. Πώς να την συγκρίνεις με την Τυνησία των 10,5 εκατομμυρίων; Για να «μετρήσουμε» το ειδικό βάρος της Αιγύπτου, αρκεί να πούμε αυτό: πρέπει να αθροίσουμε τους πληθυσμούς της Τυνησίας, της Αλγερίας, της Λιβύης, της Συρίας, της Ιορδανίας και του Λιβάνου, ώστε να πιάσουμε τα μεγέθη της Αιγύπτου.

Ωστόσο, η Τυνησία ήταν το «καμπανάκι», καθώς μέσα σε λίγα 24ωρα επιβεβαιώθηκε ότι ήταν το πρώτο κομμάτι ενός ντόμινο στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Στις 18 Ιανουαρίου, το αμερικανικό ινστιτούτο German Marshall Fund (σε άρθρο υπό τον τίτλο «Μεσογειακή Επανάσταση») κωδικοποιούσε την κατάσταση σε μία από τις καλύτερες αναλύσεις που εντόπισα. Χαρακτηρίζει την Τυνησία «μάλλον εξαίρεση παρά μοντέλο» σε σχέση με τις χώρες της περιοχής, καθώς διαθέτει αναπτυγμένη οικονομία και κοσμική κοινωνία που είναι μάλλον απίθανο να στραφεί στο Ισλάμ αυτή την ώρα. Στον αντίποδα, η Αλγερία με πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και υδρογονανθράκων βρίσκεται σε εκρηκτική κατάσταση την τελευταία δεκαετία, δεν έχει προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, υπάρχει τεράστια ανεργία και υποαπασχόληση, ενώ εδώ το Ισλάμ ηγείται της αντιπολίτευσης και η «πολιτική κουλτούρα» συνδέεται με την ωμή βία. Παραδίπλα, η Λιβύη είναι «μία κατηγορία από μόνη της», καθώς ο εκκεντρικός Μουαμάρ Καντάφι κρατά την εξουσία (έχοντας καταργήσει κάθε έννοια αντιπολίτευσης) εδώ και δεκαετίες, ενώ είναι εντελώς απίθανο η μετάβαση στην επόμενη φάση να γίνει κάτω από συνθήκες ομαλότητας. Ακόμη δυτικότερα, το Μαρόκο έχει κάνει πολλά βήματα στην κατεύθυνση των μεταρρυθμίσεων, αλλά είναι αδύνατο να αποκλειστεί το ενδεχόμενο ισχυρών παρενεργειών, εάν επικρατήσουν ισλαμικά κινήματα στις γειτονικές χώρες.

 Στρατός και Ισλάμ

Ερχόμαστε στα ανατολικά σύνορα της Αιγύπτου. Με δεδομένη την παρουσία και την στρατιωτική ισχύ του Ισραήλ, αλλά και τους πολέμους που προηγήθηκαν, η σταθερότητα στις σχέσεις των δύο χωρών αποτελεί το κλειδί για την εύθραυστη ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Συρία, Ιορδανία και Λίβανος προσβλέπουν (θέλοντας και μη) στην στενή συνεργασία με το Κάιρο. Στην πραγματικότητα με το στρατό, που είναι και ο ισχυρότερος πόλος στην αιγυπτιακή κοινωνία εδώ και εξήντα χρόνια. Οι Αιγύπτιοι αξιωματικοί πολέμησαν γενναία σε όλους τους πολέμους απέναντι στο Ισραήλ, διέσωσαν τον κοσμικό χαρακτήρα της χώρας και ουδείς μπορεί να τους κατηγορήσει για διαφθορά – όπως συμβαίνει με την πολιτική ελίτ. Ο Γκαμάλ Νάσερ θεμελίωσε αυτό το καθεστώς – γι αυτό και παραμένει ο μεγαλύτερος εθνικός ήρωας -ηγέτης – ο Ανουάρ Σαντάτ το κληρονόμησε και όταν δολοφονήθηκε από Ισλαμιστές, παρέλαβε την εξουσία ο Χόσνι Μουμπάρακ, που επίσης αποτελεί «σάρκα εκ της σαρκός» του στρατού. Ακόμη και μέσα στο χάος των τελευταίων ημερών, βλέπουμε ότι το εξαγριωμένο πλήθος ουδέποτε στοχοποίησε τους στρατιώτες και τα τανκς στους δρόμους. Αντίθετα, ο «εχθρός» είναι η αστυνομία που εκπροσωπεί ένα δικτατορικό καθεστώς φόβου και τρομοκρατίας.

Στον αντίποδα, ο έτερος ισχυρός πόλος στην Αίγυπτο είναι το Ισλάμ. Με εκφραστή την «Μουσουλμανική Αδελφότητα», που πρέπει να έχουμε όλοι στο μυαλό μας ότι ήταν η «μητέρα» της Χαμάς. Από δικά της παρακλάδια δημιουργήθηκαν οι πρώτοι πηρήνες της παλαιστινιακής οργάνωσης το 1987. Σε μία έκτακτη ανάλυση που εξέδωσε χθες (29 Ιανουαρίου 2011) η ομάδα των έγκυρων αναλυτών της αμερικανικής STRATFOR επισημαίνεται ότι «η αιγυπριακή αστυνομία δεν περιπολεί πλέον στο συνοριακό πέρασμα της Ράφα με τη Γάζα. Ενοπλοι άνδες της Χαμάς εισέρχονται στην Αίγυπτο και συνεργάζονται στενά με την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η Μουσουλμανική Αδελφότητα είναι πλήρως ενεργοποιημένη στις διαδηλώσεις και εμφανίζεται δυσαρεστημένη με την απομάκρυνση του υπουργικού συμβουλίου. Επιμένουν ότι το νέο υπουργικό συμβούλιο δεν πρέπει να περιλαμβάνει μέλη του κυβερνώντος Εθνικού Δημοκρατικού Κόμματος...Η Μουσουλμανική Αδελφότητα σχηματίζει λαϊκές επιτροπές για να προστατέψουν τη δημόσια περιουσία αλλά και για να συντονίσουν τη δράση των διαδηλωτών, συμπεριλαμβανομένης της προμήθειάς τους με τρόφιμα, αναψυκτικά και πρώτες βοήθειες».

Την προσπάθεια της Μουσουλμανικής Αδελφότητας να αποσπάσει την εξουσία επισημαίνουν και οι New York Times . Πάντως, η αποχώρηση του Χόσνι Μουμπάρακ είναι θέμα χρόνου, έστω και αν επιβιώσει από αυτή την κρίση για να πε

θάνει ως ηγέτης μερικά χρόνια αργότερα. Στα 82 του χρόνια ήθελε να δει τον γιο του Γκαμάλ να τον διαδέχεται, αλλά «δεν του βγαίνει». Η κίνηση να διορίσει αντιπρόεδρο τον επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών Ομάρ Σουλεϊμάν και πρωθυπουργό τον πρώην αρχηγό της αεροπορίας Αχμέντ Σακίφ είναι μία προσπάθεια να κερδίσει χρόνο, δοκιμάζοντας ταυτόχρονα εναλλακτικές λύσεις για μία διάδοχη κατάσταση που θα μπορεί να ελέγχει. Οι Αμερικανοί θα ήθελαν να περπατήσει ένα τέτοιο σχήμα, καθώς φαίνεται πως διατηρούν φιλικές σχέσεις με τα συγκεκριμένα πρόσωπα. Αν δεν «περπατήσει» ούτε αυτό, όμως, τότε θα στραφούν αλλού. Μία άλλη (ίσως ύστατη) λύση θα μπορούσε να είναι ο νομπελίστας Μοχάμεντ Ελ Μπαραντέι, που έσπευσε στο Κάιρο. Ο ιδρυτής της STRATFOR, Τζορτζ Φρήντμαν τον χαρακτηρίζει ως «Γκορμπατσόφ της Αιγύπτου» - δηλαδή ένα πρόσωπο που έχει την αναγνώριση της διεθνούς κοινότητας και την συμπάθεια των Αμερικανών, αλλά όχι ισχυρές ρίζες και προσωπική ιστορία εντός της Αιγύπτου. Επιπλέον, έχει δείξει «εχθρικότητα» κατά καιρούς προς το Ισραήλ, ενώ η Ουάσινγκτον θεωρεί ότι υπήρξε υπερβολικά ελαστικός απέναντι στο Ιράν ως επικεφαλής της διεθνούς επιτροπής για την ατομική ενέργεια - και αυτό προβληματίζει. Ομως, είναι ασφαλώς προτιμότερος από άλλους, επειδή δεν ανήκει στην Μουσουλμανική Αδελφότητα.

Στην πραγματικότητα, όμως, μεγαλύτερη σημασία από τα πρόσωπα έχει η στάση του στρατού και οι λεπτές ισορροπίες με την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Θα κατορθώσει να διατηρήσει την εξουσία ο στρατός αναδεικνύοντας τον διάδοχο του Μουμπάρακ, ή θα επικρατήσει μία μουσουλμανική επανάσταση και θα αναρριχηθούν ριζοσπαστικά στοιχεία; Πώς θα αντιδράσει το Ισραήλ σε μία τέτοια περίπτωση, με μία πραγματική στρατιωτική απειλή στα σύνορά του; Τί θα κάνουν οι Αμερικανοί για να διασφαλίσουν ότι δε θα βρεθούν με ένα ισλαμικό μέτωπο από άκρη σε άκρη της Μέσης Ανατολής; Θα επιβιώσει ο άξονας Ουάσινγκτον – Κάιρο – Τελ Αβίβ, που αποτελεί τη βασική σταθερά για το τοπίο στη Μέση Ανατολή από το 1977 μέχρι σήμερα; Εδώ παίζονται πάρα πολλά για να αφήσουν οι ισχυροί παίκτες τον Χόσνι Μουμπάρακ στην τύχη του...