Το κεραμίδι του φτωχού, οι εταιρείες ακινήτων και η στεγαστική κρίση

Μπορεί να φαντάζει σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Και όμως, σήμερα η Ευρώπη -και όχι μόνο ο ευρωπαϊκός Νότος- κινδυνεύει να βρεθεί στη δίνη μιας στεγαστικής κρίσης τεραστίων διαστάσεων. Αυτή η κρίση θα πλήξει κατά κύριο λόγο τις πιο ευάλωτες οικονομικά και κοινωνικά ομάδες των ανθρώπων που ζουν σήμερα στην Ευρώπη.

Τα «κοράκια» που έχουν ήδη απλώσει τα δίχτυα τους στον ευρωπαϊκό Νότο, οι στρατιές των εκατομμυρίων ανέργων, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, και κυρίως η άρνηση των κυβερνήσεων να παρέμβουν ώστε να διασφαλίσουν ένα ανεκτό επίπεδο κάλυψης των στεγαστικών αναγκών των Ευρωπαίων, έχουν διαμορφώσει ήδη ασφυκτικό κλοιό. Φυσικά, όλα αυτά είναι «βούτυρο στο ψωμί» των επενδυτών, οι οποίοι έχουν διαπιστώσει τις ευκαιρίες που αναφύονται και σπεύδουν να «χτίσουν» χαρτοφυλάκια οικιστικών ακινήτων με προφανή σκοπό το γρήγορο και το εύκολο κέρδος.
Ήδη, τα σημάδια της επερχόμενης καταιγίδας είναι πλέον ορατά. Ο αριθμός των αστέγων στην Ευρώπη ξεπερνά τα τέσσερα εκατομμύρια ανθρώπους. Η «νωχελική» στάση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων απέναντι στους πρόσφυγες έχει συνέπεια μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό τους να απολαμβάνει κρατικής μέριμνας προκαλεί πιέσεις σε μια ήδη προβληματική στεγαστική αγορά. Σε όλα αυτά πρέπει να προστεθεί μεγάλος αριθμός Ισπανών και Ιρλανδών που βίωσαν τις εξώσεις που επέβαλαν οι τράπεζες λόγω των κόκκινων δανείων και όλα δείχνουν ότι στον ίδιο δρόμο θα κινηθούν τόσο η Ιταλία όσο και η χώρα μας.
Παράλληλα, ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι η οικονομική κρίση που έχει χτυπήσει την Ευρώπη τα τελευταία χρόνια οδήγησε σε υποβάθμιση του επιπέδου κάλυψης των στεγαστικών αναγκών των πιο αδύναμων από τους Ευρωπαίους. Οι στατιστικές άλλωστε μιλούν από μόνες τους: το ποσοστό των Ευρωπαίων που πιστεύουν ότι ζουν σε σπίτια που δεν καλύπτουν τις πραγματικές τους στεγαστικές ανάγκες αυξάνεται χρόνο με τον χρόνο με ιδιαίτερα ταχείς ρυθμούς. Την ίδια στιγμή, η επιβράδυνση και σε ορισμένες περιπτώσεις υποχώρηση του ποσοστού ιδιοκατοίκησης είναι κακός οιωνός για το μέλλον.
Αν το καλοσκεφτεί κάποιος, σήμερα υπάρχει η «πρώτη ύλη» για να στηθεί μια τεράστια μπίζνα που θα επικεντρώνεται στα ισχνά πορτοφόλια των πιο ευάλωτων οικονομικά και κοινωνικά ομάδων της Ευρώπης. Ήδη, ο διεθνής Τύπος αναφέρεται πολύ συχνά στα επενδυτικά πλάνα διαφόρων funds, τα οποία θα απευθύνονται σε αυτούς ακριβώς τους ανθρώπους. Και όπως δείχνει πρόσφατη εμπειρία από το Βερολίνο, τα «γεράκια» που έχουν φωλιάσει στις στέγες των φτωχών δεν αστειεύονται: αυξάνουν τα ενοίκια, επινοούν τρόπους και αξιοποιούν νομικά κενά για να επιβάλουν τις αποφάσεις τους. Αυτά λοιπόν τα «γεράκια» επενδύουν συνεχώς σε φθηνές κατοικίες. Από τη μία άκρη της Ευρώπης μέχρι την άλλη, οι πιέσεις που δέχεται η αγορά κατοικίας των φτωχών παραπέμπουν σε μακρινές εποχές, που οι σημερινοί Ευρωπαίοι γνώριζαν μόνο από τα βιβλία και τις κινηματογραφικές ταινίες.
Αυτό, όμως, που πραγματικά είναι προάγγελος μεγάλων δεινών είναι η απροθυμία των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να βάλουν φρένο σε αυτή την πρωτοφανή εκμετάλλευση που φαίνεται πλέον καθαρά στον ορίζοντα. Οι πολιτικοί ηγέτες της Γηραιάς Ηπείρου φαίνεται ότι έχουν διαγράψει οριστικά τα προγράμματα στέγασης που ακολούθησαν οι προκάτοχοί τους στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, κυρίως, θεωρώντας προφανώς ότι κάθε λογής παρέμβαση αποτελεί στρέβλωση των κανόνων της ελεύθερης αγοράς. Έτσι, καθιστώντας τη στέγη επενδυτικό προϊόν όμοιο με τα παράγωγα, τις μετοχές και τα άλλα σύγχρονα χρηματοοικονομικά προϊόντα, ανοίγουν ακόμα περισσότερο την ψαλίδα της ανισότητας. Γιατί ας μη γελιόμαστε, πίσω από τα «κοράκια» και τα «γεράκια» της στέγης βρίσκονται κεφάλαια ισχυρών, τα οποία τις περισσότερες φορές είναι κρυμμένα πίσω από την ανωνυμία που προσφέρουν οι φορολογικοί παράδεισοι.
Από αυτή την καταιγίδα κινδυνεύουν όλοι, ακόμη και οι νοικοκυρεμένοι Γερμανοί, διότι ακόμα και η ισχυρή Γερμανία βιώνει τεράστιο πρόβλημα στέγης. Η γερμανική πρωτεύουσα, το Βερολίνο, που ήταν κάποτε γνωστή για τη φθηνή κατοικία, σήμερα αγωνίζεται να καλύψει τη ζήτηση που έχει εκτιναχθεί στα ύψη τα τελευταία χρόνια.
Στην Ιταλία, οι προσφυγικές ροές έχουν προκαλέσει πιέσεις σε μια ήδη εύθραυστη αγορά κατοικίας, η οποία από την αρχή της οικονομικής κρίσης δέχεται πιέσεις λόγω του μεγάλου αριθμού ανέργων, αλλά και της συμπίεσης των αμοιβών. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι από τους 154.000 ανθρώπους που μετανάστευσαν στην Ιταλία το περασμένο έτος, οι 84.000 κατέθεσαν αίτηση για άσυλο, αλλά λιγότεροι από 20.000 τοποθετήθηκαν σε κρατικά προγράμματα ενσωμάτωσης. Απογοητευμένοι οι πρόσφυγες εγκαταλείπουν τα κέντρα φιλοξενίας για να βρουν δουλειά και τότε ξεκινούν και τα προβλήματα στέγης.
Στις αρχές του 2015 ο αριθμός των αστέγων σε όλη την Ιταλία εκτιμήθηκε σε 48.000. Σύμφωνα με μελέτες, ο αριθμός των αστέγων στην Ιταλία μπορεί να έχει τριπλασιαστεί από τότε που ξεκίνησε η οικονομική κρίση.
Στον απόηχο της οικονομικής κρίσης, πολλοί άνθρωποι στην Ιρλανδία έχασαν τις δουλειές τους και, μην μπορώντας να πληρώσουν το στεγαστικό δάνειό τους, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους. Υπάρχουν σήμερα περίπου 10.000 άστεγοι σε μια χώρα 4,5 εκατομμυρίων ανθρώπων και το πρόβλημα τείνει να μετατραπεί σε ανθρωπιστική καταστροφή.
Αλλά και στην Ισπανία η κατάσταση είναι εξίσου ανησυχητική. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2014 διατύπωσε την εκτίμηση ότι περίπου 500.000 οικογένειες αναγκάστηκαν από τις τράπεζες να εγκαταλείψουν την πρώτη κατοικία τους. Ανάλογη η κατάσταση και στην Πορτογαλία.
Αυτή, λοιπόν, είναι η σημερινή φωτογραφία ενός συνεχώς διογκούμενου προβλήματος, που αργά ή γρήγορα θα συμβάλει στο να επανέλθουν στην Ευρώπη καταστάσεις που παραπέμπουν σε περιγραφές της στεγαστικής κρίσης σαν και αυτές του Ντίκενς. Και εκεί ακριβώς αρχίζει ο παραλογισμός του νεοφιλελευθερισμού. Σύμφωνα με παλιότερη πρόσφατη έρευνα, την οποία δημοσίευσε η εφημερίδα «The Guardian», ο αριθμός των αστέγων στην Ε.Ε. ανέρχεται σήμερα στα 4,1 εκατομμύρια. Αυτοί οι άνθρωποι, αλλά και δεκάδες εκατομμύρια άλλοι που ζουν σε μη αποδεκτές συνθήκες, γίνονται θύματα αμείλικτης κερδοσκοπίας. Δεν πρόκειται για μεμονωμένες δράσεις κάποιων μεμονωμένων ιδιοκτητών, αλλά για οργανωμένη μπίζνα με βραχίονες fund στα οποία έχουν παρκάρει χρήματα πολλοί επώνυμοι πλούσιοι. Αυτή η κερδοσκοπία γίνεται, μάλιστα, με τις κυβερνήσεις να τους στρώνουν «κόκκινο χαλί» για να συνεχίσουν και να διευρύνουν το «θεάρεστο έργο» τους. Η δράση ενός βρετανικού fund που δραστηριοποιείται στην καρδιά της Γερμανίας, στο Βερολίνο, είναι ένα καλό παράδειγμα για τα μελλούμενα!
Αλλά ας πάμε τα πράγματα από την αρχή. Ένα βρετανικό υπεράκτιο επενδυτικό ταμείο, που δημιουργήθηκε ειδικά για να εκμεταλλευτεί την αγορά ακινήτων του Βερολίνου, χρησιμοποιεί το πρόσχημα των ανακαινίσεων προκειμένου να παρακάμψει τυπικά προσκόμματα και να επιβάλει αυξήσεις στα ενοίκια έως και κατά 80%, σύμφωνα με τους ενοικιαστές τριών κτηρίων στην κεντρική περιοχή Kreuzberg της πόλης. Η εταιρεία, λοιπόν, ειδοποίησε τους ενοικιαστές ότι θα κάνει έργα θερμομόνωσης και αντικατάστασης των παραθύρων. Και μη θεωρήσετε ότι ξαφνικά νοιάστηκε για τους ενοικιαστές. Απλώς με τον τρόπο αυτόν θα περάσει τους περιορισμούς για το ύψος των ενοικίων που νομοθετήθηκαν από τη γερμανική κυβέρνηση τον περασμένο Ιούνιο. Το κόστος θα επιβαρύνει τους μισθωτές και λίγοι θα είναι εκείνοι που θα μπορούν να ανταποκριθούν στα νέα αυξημένα ενοίκια. Σημειώνεται ότι το συγκεκριμένο fund κατέχει περίπου 50 κτήρια και περίπου 1.500 οικιστικές και εμπορικές μονάδες στο Βερολίνο και, όπως έχει γίνει γνωστό, η στρατηγική του είναι να αγοράσει χαρτοφυλάκια και μεμονωμένα κτήρια απευθείας από τους ιδιοκτήτες.
Και φυσικά δεν πρόκειται για μεμονωμένη περίπτωση, αλλά για γενικότερη «επενδυτική στρατηγική» που ξεδιπλώνεται σε όλη την Ευρώπη, και κυρίως στον Νότο, αφού για τους «επενδυτές» ακόμη και η δυστυχία μπορεί να μετατραπεί σε εργαλείο κέρδους. Και να σκεφτεί κανείς ότι αυτή η επενδυτική δράση θα μπορούσε να έχει αποτραπεί αν εφαρμοζόταν διαφορετική πολιτική. Πώς; Αξιοποιώντας τα άδεια σπίτια, τα οποία, σύμφωνα με εκτιμήσεις σε όλη την Ευρώπη, ανέρχονται σε πάνω από έντεκα εκατομμύρια. Θεωρητικά θα μπορούσαν να στεγάσουν τους ανθρώπους που τα χρειάζονται.
Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, στη Γερμανία τα άδεια σπίτια ανέρχονται σε 1,8 εκατ., στην Ιταλία σε περίπου 2 εκατομμύρια και στη Μ. Βρετανία σε περίπου 700.000. Η κατάσταση είναι χειρότερη στην Ισπανία, όπου τελευταία χρόνια τα ακατοίκητα σπίτια ανέρχονται σε περίπου 3,4 εκατομμύρια. Αντίστοιχη είναι η κατάσταση και στην Πορτογαλία, όπου το 2011 τα άδεια σπίτια ήταν 700.000.