Η Βενεζουέλα του Τσάβες, χωρίς τον Τσάβες

Ερωτήσεις και απαντήσεις για τη νέα εποχή που πλησιάζει στη Βενεζουέλα. Ο καθηγητής Δημήτρης Καλτσώνης μιλά στο NEWS 247 για τον άνθρωπο που άλλαξε τη μοίρα ενός λαού (Pics)

Ο Ουγκο Τσάβες διέψευσε όλες τις Κασσάνδρες που τον ήθελαν ακόμα και νεκρό και  μέσα από τρία μηνύματά του στο Twitter ανακοίνωσε την επιστροφή του στην Βενεζουέλα,  ύστερα από την πολύμηνη νοσηλεία του στην Κούβα.

Ωστόσο είναι γεγονός ότι η επόμενη μέρα στη Βενεζουέλα έχει ήδη αρχίσει, καθώς είναι απίθανο ο Τσάβες να ασκήσει ξανά τα καθήκοντά του.

Το News247.gr, μίλησε με τον Δημήτρη Καλτσώνη, επίκουρο καθηγητή θεωρίας κράτους και δικαίου,  στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, για τις αλλαγές που προώθησε στη Βενεζουέλα ο Ούγκο Τσάβες, αλλά και το μέλλον της χώρας, χωρίς τον ίδιο στο τιμόνι.

Πως ανέβηκε στην εξουσία ο Ούγκο Τσάβες. Από την ίδρυση του Μπολιβαριανού Επαναστατικού Κινήματος  200 το 1983 στην προεδρία. Πως τα κατάφερε;

Η άνοδος του Τσάβες στην προεδρία ήταν αποτέλεσμα της βαθιάς κοινωνικής δυσαρέσκειας που επικρατούσε στη Βενεζουέλα ήδη από τη δεκαετία του 1980. Οι πολιτικές των κυβερνήσεων του δικομματισμού και τα προγράμματα εξοντωτικής λιτότητας που είχαν επιβάλλει μαζί με το ΔΝΤ είχαν οξύνει στο έπακρο τη φτώχεια. Οι κοινωνικές ανισότητες είχαν διευρυνθεί σε μια χώρα που είναι από τους μεγαλύτερους πετρελαιοπαραγωγούς του κόσμου. Η πτώση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων οδήγησε στην εξέγερση του Φεβρουαρίου του 1989 η οποία καταπνίγηκε από τις ένοπλες δυνάμεις με χιλιάδες θύματα.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το βιοτικό επίπεδό τους δέχτηκε νέα πλήγματα ως συνέπεια των νεοφιλελεύθερων μέτρων και των ιδιωτικοποιήσεων του πετρελαίου και άλλων τομέων της οικονομίας που υιοθετήθηκαν κάτω από τις επίμονες οδηγίες του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου αλλά και τις  έντονες άμεσες πιέσεις των ΗΠΑ. Η καταλήστευση του εθνικού πλούτου από την εγχώρια ολιγαρχία και τις ΗΠΑ εντάθηκε. Η κατάσταση αυτή δημιούργησε ισχυρές κοινωνικές εντάσεις. Οι διαμαρτυρίες και οι αγώνες των λαϊκών στρωμάτων ισχυροποιήθηκαν. Απεργίες και διαδηλώσεις χαρακτήρισαν όλη τη δεκαετία του 1990.

 

Πέρα από τη λαϊκή εξέγερση του Φεβρουαρίου 1989, τις απεργίες και κοινωνικές διαμαρτυρίες της δεκαετίας του 1990, έκφραση της κοινωνικής αναταραχής υπήρξε η εκδήλωση δύο αποτυχημένων πραξικοπήματων το 1992 στα οποία συμμετείχε σημαντικό τμήμα των ενόπλων δυνάμεων. Το ένα από τα δύο πραξικοπήματα, του οποίου ηγήθηκε ο μετέπειτα πρόεδρος Ούγκο Τσάβες και που είχε ως στόχο την ανατροπή της ιδιωτικοποίησης του πετρελαϊκού τομέα, είχε τεράστια επίδραση στις πολιτικές εξελίξεις παρά την αποτυχία του. Βασικό αίτημα των εξεγερθέντων στρατιωτικών υπήρξε ακριβώς η αντίθεση στην ιδιωτικοποίηση του πετρελαϊκού τομέα.

Τα δύο παραδοσιακά κόμματα του δικομματισμού που εναλλάσσονταν στην κυβέρνηση είχαν περιπέσει σε ανυποληψία στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Τόσο το σοσιαλδημοκρατικό όσο και το φιλελεύθερο κόμμα είδαν τα εκλογικά τους ποσοστά, πρώτα στις βουλευτικές και έπειτα στις προεδρικές εκλογές του 1998, να κατακρημνίζονται. Στις βουλευτικές εκλογές που έγιναν ένα μήνα πριν τις προεδρικές του 1998, η σοσιαλδημοκρατική Δημοκρατική Δράση έλαβε 24%, το χριστιανοδημοκρατικό COPEI 12% ενώ το κόμμα του Τσάβες "Κίνημα για την 5η Δημοκρατία» έλαβε 20%, το "Κίνημα προς το Σοσιαλισμό" (MAS) έλαβε 9%,  το κόμμα "Πατρίδα για όλους" (PPT) 3,45%, το ΚΚ Βενεζουέλας 0,58%.

Στις προεδρικές εκλογές που ακολούθησαν (Δεκέμβριος 1998), ο υποψήφιος που στηρίχθηκε από τα κόμματα του δικομματισμού έλαβε το 40% ενώ ο Ούγκο Τσάβες, επικεφαλής ενός εκλογικού συνασπισμού κομμάτων με ριζοσπαστικό προσανατολισμό, επικράτησε λαμβάνοντας το 56,4%. Στο συνασπισμό αυτό που έφερε το όνομα "Πατριωτικός Πόλος" συμμετείχαν το "Κίνημα για την 5η Δημοκρατία» (MVR) που ίδρυσε ο Τσάβες το 1992, το κόμμα "Κίνημα προς το Σοσιαλισμό" (MAS),  το κόμμα "Πατρίδα για όλους" (PPT), το Κομμουνιστικό Κόμμα Βενεζουέλας και άλλοι σχηματισμοί.

Το πολιτικό πρόγραμμα της κυβέρνησης  του Ούγκο Τσάβες διακήρυσσε μια «ειρηνική επανάσταση», μία "άλλου τύπου δημοκρατία» και όχι τη "δικτατορία του άγριου καπιταλισμού", μια δημοκρατία με "ισχυρό κοινωνικό περιεχόμενο". Υποστήριζε τη μετάβαση "από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία σε μία συμμετοχική, άμεση δημοκρατία. με τη μεγαλύτερη παρέμβαση του λαού σε όλα τα επίπεδα της εξουσίας, για να αντισταθούμε καλύτερα σε κάθε παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων", όπως τόνιζε ο Ούγκο Τσάβες.

Στη διάρκεια της πολυετούς διακυβέρνησης ο προγραμματικός λόγος του προέδρου Τσάβες σταδιακά έδειχνε να ριζοσπαστικοποιείται. Οι διακηρύξεις περί ανάκτησης της εθνικής κυριαρχίας και ανεξαρτησίας, του βασικού εθνικού πλούτου, του πετρελαίου δηλαδή, περί ανύψωσης του βιοτικού επιπέδου των φτωχών λαϊκών στρωμάτων και ίδρυσης μιας νέου τύπου δημοκρατίας, άρχισαν να συμπληρώνονται με αναφορές σε κάποιου είδους σοσιαλισμό («σοσιαλισμός του 21ου αιώνα») ο οποίος όμως δεν ταυτίστηκε με το μαρξιστικό επιστημονικό σοσιαλισμό.

Τι αφήνει πίσω του ο Τσάβες; Ποια τα θετικά και ποια τα αρνητικά της προεδρίας του;

Οι πολιτικές των κυβερνήσεων Τσάβες, με αιχμή το νέο, δημοκρατικό Σύνταγμα του 1999 που υιοθετήθηκε μετά από σύγκληση Συντακτικής Συνέλευσης και λαϊκό δημοψήφισμα, άλλαξαν σημαντικά το τοπίο. Το άρθρο 12 διακήρυξε ότι τα πετρελαϊκά κοιτάσματα και ο ορυκτός πλούτος που βρίσκεται στον εθνικό χώρο και στην ΑΟΖ αποτελούν δημόσια περιουσία. Με τα άρθρα 302-303 δόθηκε η δυνατότητα εθνικοποίησης της πετρελαϊκής βιομηχανίας. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν ή να συνεργαστούν με την κρατική εταιρεία πετρελαίου της Βενεζουέλας, με άλλους όρους πλέον. Με βάση το άρθρο 302 εθνικοποιήθηκαν μερικές ακόμη πολυεθνικές επιχειρήσεις.

 

Το άρθρο 13 του Συντάγματος απαγόρευσε την εγκατάσταση ξένων στρατιωτικών βάσεων στη χώρα. Βάσει αυτού, κόπηκαν τα δεσμά της στρατιωτικο-πολιτικής εξάρτησης από τις ΗΠΑ. Η χώρα απέκτησε ανεξάρτητη, πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική. Με λίγα λόγια, αξιοποιώντας την κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας και τον ορυκτό πλούτο της, η κυβέρνηση μείωσε τη φτώχεια από το 85% στο 33%. Δημιουργήθηκε δημόσιο σύστημα υγείας. Ελήφθησαν δραστικά μέτρα εξάλειψης του αναλφαβητισμού.

Τι γνωρίζουμε για την ασθένεια του Τσάβες. Γιατί επέλεξε την Κούβα και ποια η σχέση του με τον Φιδέλ Κάστρο;

Νομίζω πως είναι περισσότερο από προφανές ότι επιλέχθηκε για τη νοσηλεία του η Κούβα, επειδή η τελευταία διαθέτει πολύ υψηλού επιπέδου σύστημα υγείας αλλά και επειδή εκεί ο πρόεδρος Τσάβες είναι απολύτως ασφαλής.

Η προσωπική σχέση του Τσάβες με τον Φιδέλ Κάστρο είναι γνωστή. Οι δυο ηγέτες δεν έχουν ταυτόσημες ιδεολογικο-πολιτικές απόψεις.

Έχουν όμως πολλά κοινά σημεία και κοινές κατευθύνσεις. Ο Τσάβες, μέχρι ένα σημείο τουλάχιστον, έδειχνε να εμπνέεται και να ριζοσπαστικοποιεί τις απόψεις του υπό την επίδραση της προσωπικότητας του Φιδέλ Κάστρο.

Ο  Τσάβες και η σχέση του  με τις άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ήταν ένας αντιαμερικανός ή πρόκειται για έναν μύθο;

Ο Τσάβες προώθησε ενεργά την ισότιμη συνεργασία των κρατών και των λαών της Λ. Αμερικής ως αντίβαρο στην ιμπεριαλιστική επικυριαρχία των ΗΠΑ. Η πολιτική αυτή έχει αποδώσει ήδη πολλά ωφέλη για τους λαούς της περιοχής, χωρίς να μπορεί βέβαια να εξαλείψει το πρόβλημα.

Από την εποχή της παντοδυναμίας όταν εξελέγη πρόεδρος το 1998 στο πραξικόπημα του 2002. Ποιοι οι σημαντικότεροι σταθμοί κατά τη διάρκεια της προεδρίας του;

Σημεία καμπής της προεδρίας Τσάβες υπήρξαν το πραξικόπημα του Απριλίου 2002 και η ανατροπή των πραξικοπηματιών από το λαό και τμήμα των ενόπλων δυνάμεων μετα από τρεις μέρες διαδηλώσεων, η νίκη του προέδρου Τσάβες στις εκλογές που προκάλεσε η αντιπολίτευση για την ανάκλησή του τον Αύγουστο του 2004, η δεύτερη επικράτησή του στις προεδρικές εκλογές του 2006.

Σημείο καμπής υπήρξε επίσης η υποβολή πρότασης για αναθεώρηση του μπολιβαριανού Συντάγματος το 2007 η οποία απορρίφθηκε, με μικρή πλειοψηφία, στο σχετικό δημοψήφισμα. Η πρόταση αυτή εξέφραζε μια τάση ριζοσπαστικοποίησης και εμβάθυνσης των επιδιωκόμενων κοινωνικών αλλαγών. Ωστόσο, δεν υπήρξαν οι πολιτικές προϋποθέσεις για την υιοθέτησή της. Οι πολιτικές δυνάμεις στο εσωτερικό του κυβερνητικού συνασπισμού, που υποστήριζαν την περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση, δεν κατάφεραν να δώσουν την αναγκαία ώθηση. Εκ των πραγμάτων επήλθε κάποια στασιμότητα, ίσως και οπισθοδρόμηση.

Ποια θα είναι η επόμενη μέρα στη Βενεζουέλα;

Τα όρια των παρεμβάσεων των κυβερνήσεων Τσάβες τείνουν να εξαντληθούν. Για να μειωθούν παραπέρα η φτώχεια και οι ανισότητες απαιτούνται πιο ριζοσπαστικές πολιτικές από αυτές του Συντάγματος του 1999. Απαιτείται μια ευρύτερη αναδιανομή του κοινωνικού πλούτου σε όφελος των λαϊκών στρωμάτων με τη διεύρυνση του προγράμματος εθνικοποιήσεων. Απαιτείται επίσης να δημιουργηθούν και να εδραιωθούν νέοι θεσμοί λαϊκής εξουσίας, όπως η παλλαϊκή άμυνα και πολιτοφυλακή, ο εργατικός έλεγχος όλων των επιχειρήσεων, δημόσιων και ιδιωτικών. Αν αυτό δεν γίνει, μοιραία το "πείραμα Τσάβες" θα εκφυλιστεί και οι λαϊκές κατακτήσεις θα εξανεμιστούν. Το βήμα σημειωτόν δεν μπορεί να κρατήσει επ’ άπειρο.

Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι η πρόταση νόμου του συγκυβερνώντος Κομμουνιστικού Κόμματος για εγκαθίδρυση εργατικού ελέγχου δεν υιοθετήθηκε ποτέ. Ακόμη και η ριζοσπαστικοποίηση των ενόπλων δυνάμεων μέσω της εισαγωγής του θεσμού της παλλαϊκής πολιτοφυλακής και άμυνας, που είχε εξαγγελθεί το 2007, υπήρξε τελικά άτολμη και παρέμεινε ημιτελής.