paske . larco . mei : Σκλαβοπάζαρα στη Λιβύη...

Σκλαβοπάζαρα στη Λιβύη...

Το τίμημα μιας σκληρής μεταναστευτικής πολιτικής σε ένα εύθραυστο κράτος.

Στο διάβα της ιστορίας, η ανθρωπότητα έχει βρεθεί πολλές φορές αντιμέτωπη με καταστάσεις και πρακτικές που υποβάθμιζαν την ανθρώπινη ύπαρξη -όπως η δουλεία-, και οι οποίες θεωρείται πλέον ότι ανήκουν στη σφαίρα του παρελθόντος. Μολονότι στις συνειδήσεις των περισσότερων Δυτικών ο θεσμός της δουλείας είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την αποικιοκρατία, η σύγχρονη πραγματικότητα αποδεικνύει ότι η δουλεία δεν τερματίστηκε μαζί με την κλασσική αποικιοκρατία, αλλά συνεχίζει να εξελίσσεται και να μεταμορφώνεται (Chughtai, Abujbara, 2016).
Τα ντοκουμέντα που βλέπουν το φως της δημοσιότητας έρχονται να αποδείξουν ότι η Λιβύη αποτελεί μια από τις βασικότερες χώρες στις οποίες φαίνεται να λαμβάνουν χώρα τέτοιες πρακτικές. Θύματα αυτών πέφτουν μετανάστες από πολλές χώρες της Αφρικής οι οποίοι, προσπαθώντας να φτάσουν στην Ευρώπη από τον “Κεντρικό Μεσογειακό Διάδρομο” δια μέσου της Λιβύης, έρχονται αντιμέτωποι όχι μόνο με τα κύματα της Μεσογείου, αλλά και με τον κίνδυνο απώλειας της ίδιας τους της ελευθερίας, και της μετατροπής τους σε είδη προς πώληση στα σκλαβοπάζαρα από τους διακινητές. Η αξία τους; Ακόμη και 400 δολάρια – τόσο κοστολογείται ο καθένας, όπως κατέδειξε πρόσφατη έρευνα (Elbagir, Razek e.t., 2017).
Στο κυνήγι μιας καλύτερης ζωής, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι από διάφορες αφρικανικές χώρες παίρνουν την απόφαση να κάνουν το δύσκολο ταξίδι προς την Ευρώπη – ένα ταξίδι που χαρακτηρίζεται ως “το πιο θανατηφόρο στον κόσμο”, με τα στατιστικά στοιχεία του IOM να επιβεβαιώνουν τον άνωθεν χαρακτηρισμό: οι θάνατοι μεταναστών στην περιοχή της Μεσογείου και της Βόρειας Αφρικής ανήλθαν σε 3.553 το 2017, έως τις 4 Δεκεμβρίου, και σε 6.037 για το αντίστοιχο διάστημα του 2016 (IOM, 2017). Όμως, το πιο απάνθρωπο είναι η “φυλακή” μεταναστών στη Λιβύη, στον τελευταίο σταθμό τους πριν την Ευρώπη.

Πηγή: www.iom.int

Οι πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο καταλήγουν πολλοί μετανάστες στα σκλαβοπάζαρα προέρχονται πρωτίστως από μαρτυρίες διασωθέντων που κατάφεραν να ξεφύγουν, και που καταδεικνύουν τον πραγματικό ρόλο των διακινητών. Σύμφωνα με τις καταγραφές αυτές, αρχικά αυτοί τοποθετούνται στοιβαγμένοι σε φορτηγά, και -κάτω από άθλιες συνθήκες- διασχίζουν παράνομα τα σύνορα, έως ότου εισέλθουν στη Λιβύη. Εκεί επιβιβάζονται σε άλλα οχήματα, αφού πρώτα τους αφαιρεθούν τα υπάρχοντα και τα κινητά τους και, με νέους οδηγούς πλέον, συνεχίζουν για το υπόλοιπο της διαδρομής – όμως, σε αυτό ακριβώς το σημείο αρχίζουν να διαφαίνονται οι πραγματικές προθέσεις των διακινητών. Όταν φτάνουν κοντά σε κάποιες πόλεις-διαμετακομιστικά κέντρα μεταναστών -όπως η πόλη Sabha στα βορειοδυτικά-, οι νέοι οδηγοί ισχυρίζονται ότι δεν εξοφλήθηκαν από τους διακινητές, και μεταφέρουν τους μετανάστες σε αποθήκες (Donelly, 2017).
Στη συνέχεια, προκειμένου να “καλύψουν το ποσό του χρέους τους”, οι μετανάστες δημοπρατούνται σε υπαίθρια σκλαβοπάζαρα, απ’ όπου ξεκινάει ένας νέος κύκλος τυραννίας και αβεβαιότητας. Κάποιοι εκ των μεταναστών καταλήγουν να αγοράζονται από ιδιώτες ως εργάτες, για τους οποίους και δουλεύουν -όχι όμως για χρήματα, αλλά για στοιχειώδη τροφή και νερό-, πολλές γυναίκες εκπορνεύονται και χρησιμοποιούνται ως δούλες του σεξ, ενώ άλλοι χρησιμοποιούνται ως όμηροι, και ζητούνται λύτρα από τους συγγενείς τους προκειμένου να απελευθερωθούν. Ως μέσο πίεσης, οι “αγοραστές” δεν διστάζουν να τηλεφωνήσουν στους συγγενείς των “ομήρων”, ώστε αυτοί να ακούσουν τις κραυγές του ανθρώπου τους από τα χτυπήματα και τα βασανιστήρια. Εφόσον δεν συγκεντρωθεί το απαιτούμενο ποσό, οι σκλάβοι “ξαναπωλούνται” σε δημοπρασίες, και συνεχίζουν να υφίστανται τα δεινά των απαγωγέων, μέχρι να συγκεντρωθούν τα χρήματα για την απελευθέρωσή τους (IOM, 2017).

Όμως, η αντίληψη των απαγωγέων απέναντι στη χρησιμότητα των μεταναστών καθίσταται ακόμη πιο ξεκάθαρη στις περιπτώσεις που δεν μπορούν να συγκεντρωθούν τα λύτρα για την απελευθέρωση κάποιου. Έχει καταγραφεί ότι πολλοί που δεν τα κατάφεραν θανατώθηκαν, ενώ άλλοι αφέθηκαν να πεθάνουν από την πείνα (ibid, 2017). Μεταξύ άλλων, υπάρχουν και κάποιες φωνές οι οποίες κάνουν λόγο για τελική χρήση των σκλάβων στο εμπόριο οργάνων – χωρίς, όμως, ακόμη κάτι τέτοιο να έχει επιβεβαιωθεί (χ.ό, 2017). Μάλιστα, η δράση των δικτύων έχει προσλάβει τέτοιο βαθμό οργάνωσης ώστε, μετά την απελευθέρωση ή τον θάνατο κάποιου μετανάστη, οι απαγωγείς να επιστρέφουν στα σκλαβοπάζαρα, προκειμένου να αναπληρωθεί το “κενό”, αγοράζοντας νέους μετανάστες (Osborne, 2017).
Εάν κανείς θελήσει να εξετάσει τους παράγοντες εκείνους που συντελούν στη δημιουργία και διατήρηση αυτής της φρικτής πραγματικότητας, θα βρεθεί αντιμέτωπος με ένα σύνθετο τοπίο, το οποίο συντίθεται τόσο από εσωτερικές όσο και εξωτερικές παραμέτρους. Από τη μια πλευρά, συναντάται ένα καθεστώς πλήρους ανομίας και αναρχίας στο εσωτερικό της Λιβύης στη μετά-Gaddafi εποχή και, από την άλλη, εντοπίζεται η προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να “κλείσει” τα νότια σύνορά της, και να περιορίσει τις μεταναστευτικές ροές από την κεντρική Μεσόγειο, εφαρμόζοντας μια σκληρή μεταναστευτική πολιτική. Η ταυτόχρονη συνύπαρξη αυτών των δύο είναι αυτή που “τροφοδοτεί” έως τώρα την αναπαραγωγή αυτού του φαινομένου.
Μετά την πτώση του Muammar Gaddafi το 2011, η Λιβύη έχει περιέλθει σε μια συνεχιζόμενη κρίση και σε μια περίοδο παρατεταμένης πολιτικής αστάθειας. Κυριαρχεί το χάος, και συντελείται μια έντονη πολιτική διάσπαση, η οποία συνοδεύεται από συγκρούσεις. Ελλείψει μιας ενιαίας, κοινά αποδεκτής κεντρικής ηγεσίας, η Λιβύη είναι μοιρασμένη μεταξύ τριών πόλων εξουσίας, οι οποίες μάχονται για την κατάληψη της κεντρικής εξουσίας: την αδύναμη, αλλά διεθνώς αναγνωρισμένη Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας -που σε άλλες μεταφράσεις συναντάται και ως “Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας”, από τον αγγλικό όρο “Government of National Accord”- στην Τρίπολη, με επικεφαλής τον Fayez al-Sarraj, την κυβέρνηση του Εθνικού Στρατού Λιβύης (LNA) στα ανατολικά, υπό τον στρατηγό Khalifa Haftar, και την ισλαμιστική “Κυβέρνηση της Τρίπολης” (ECFR, 2016).
H Δύση, που υποστήριξε στρατιωτικά την ανατροπή του καθεστώτος Gaddafi, θεωρείται ένας από τους κύριους μετόχους που φέρουν ευθύνη για τη μετατροπή της Λιβύης σε ένα κράτος που τείνει να παρομοιάζεται με κράτος ανομίας και αναρχίας. Όπως, άλλωστε, έχει παραδεχθεί και ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Barack Obama, η απουσία ενός σχεδίου για την επόμενη μέρα, μετά την πτώση του Gaddafi, αποτελεί το μεγαλύτερο λάθος της προεδρικής του θητείας (χ.ό., 2016). Ως απόρροια αυτών των εξελίξεων δημιουργήθηκε ένα τεράστιο κενό ασφαλείας, προερχόμενο από το κενό εξουσίας και τις συγκρούσεις για την κατάκτηση αυτής – με επακόλουθο την κατάρρευση των κρατικών δομών, την οποία εκμεταλλεύονται τα οργανωμένα δίκτυα διακινητών.

Παράλληλα, σημειώθηκε κατακόρυφη αύξηση των μεταναστευτικών ροών από τον Κεντρικό Μεσογειακό Διάδρομο, η οποία οδήγησε σε εξελίξεις από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ενδεικτικό της αύξησης που υπήρξε είναι το ότι, μέσω αυτής, κάθε ένα από τα τελευταία τρία χρόνια πάνω από 150.000 μετανάστες κατάφεραν να φτάσουν στις ακτές της Ευρώπης, τη στιγμή που το 2009 ο αριθμός αυτός δεν ξεπερνούσε τους 4.406 (IOM, 2017). Στα πλαίσια της ενίσχυσης των εξωτερικών της συνόρων, και με απώτερο σκοπό τη μείωση των μεταναστευτικών ροών προς το έδαφός της, η Ευρωπαϊκή Ένωση επικεντρώθηκε στο “κλείσιμο” του Κεντρικού Μεσογειακού Διαδρόμου. Κατόπιν πιέσεων, η Ιταλία ήταν αυτή που ανέλαβε τη διαχείριση του ζητήματος, προχωρώντας σε μια “σκιώδη” συμφωνία με τη λιβυκή κυβέρνηση για τη μείωση των ροών – η οποία, όμως, καταδικάστηκε από τον ΟΗΕ και από πολλές ανθρωπιστικές οργανώσεις (Ayoub, 2017). Συνολικά, η σύναψη της διμερούς συμφωνίας Λιβύης-Ιταλίας περιόρισε τις δυνατότητες των ΜΚΟ που δρούσαν στην περιοχή, οι οποίες αναγκάστηκαν από την Ιταλία να υπογράψουν έναν Κώδικα Δεοντολογίας (Code of Conduct) που τους απαγόρευε τόσο να εισέρχονται στην αιγιαλίτιδα ζώνη της Λιβύης, όσο και να εμποδίζουν τις επιχειρήσεις της λιβυκής ακτοφυλακής (ibid, 2017).
Στην πράξη, κρίνοντας από τα διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία, φαίνεται ότι η συμφωνία Λιβύης-Ιταλίας επιτυγχάνει τον σκοπό της, αλλά με σημαντικό ανθρωπιστικό κόστος. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο ρυθμός μεταναστευτικών αφίξεων στην Ιταλία από τον Ιούλιο και μετά έπεσε κατά 67% σε σύγκριση με την αντίστοιχη περσινή περίοδο, με αποτέλεσμα χιλιάδες μετανάστες να βρίσκονται εγκλωβισμένοι στο εσωτερικό της Λιβύης -οι οποίοι, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ανέρχονται σε 400.000 έως 1.000.000-, ανήμποροι να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς την Ευρώπη, και εκτεθειμένοι σε όλους τους κινδύνους του αφιλόξενου αυτού κράτους (Tharoor, 2017).

Πηγή: japantimes.co.jp

Την ίδια στιγμή, η Ευρωπαϊκή Ένωση συμβάλει οικονομικά στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού προβλήματος στη Λιβύη καθώς, στον απόηχο της Διακήρυξης της Μάλτας, τον Μάιο του 2017, αποφασίστηκε η χρηματοδοτική ενίσχυση ύψους 90 εκατομμυρίων ευρώ προς το Ευρωπαϊκό Καταπιστευματικό Ταμείο Εκτάτου Ανάγκης για την Αφρική. Στόχος του προγράμματος είναι η ενίσχυση της προστασίας των μεταναστών στη Λιβύη -ιδίως των πιο ευάλωτων-, καθώς και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους (χ.ό., 2017). Επίσης, ως ένα άλλο μέτρο αντιμετώπισης της κατάστασης και ανακούφισης των μεταναστών, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης προκρίνει την εθελούσια επιστροφή στις πατρίδες καταγωγής. Πρόκειται, όμως, για ένα μέτρο με περιορισμένες δυνατότητες, αφενός λόγω του μικρού αριθμού ατόμων που μπορούν να επωφεληθούν του προγράμματος αυτού -15.000 μετανάστες έως το τέλος του 2017 (IOM, 2017)-, αφετέρου λόγω του προσωρινού χαρακτήρα του, καθώς ο μετανάστης μπορεί να ξαναπάρει την απόφαση να κάνει το ταξίδι προς την Ευρώπη, αφού οι συνθήκες πίσω στον τόπο του -που ουσιαστικά τον ώθησαν σε πρώτη φάση να μεταναστεύσει- θα παραμείνουν οι ίδιες.

Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω, τα σκλαβοπάζαρα στην πολυτάραχη χώρα της Λιβύης υπάρχουν για να υπενθυμίζουν ότι πολιτικές σκοπιμότητες και ελλιπείς στρατηγικοί σχεδιασμοί που δεν λαμβάνουν υπόψη τους την ανθρωπιστική παράμετρο μπορούν να οδηγήσουν όχι μόνο σε ανθρωπιστική κρίση, αλλά και σε υποβάθμιση της ανθρώπινης οντότητας. Η Λιβύη αποτελεί μια ιδιαίτερα ξεχωριστή περίπτωση, όπου για τους διακινητές και τους υπολοίπους εμπλεκόμενους οι μετανάστες χάνουν την ανθρώπινη υπόστασή τους, και μετατρέπονται από υποκείμενα σε αντικείμενα, αποτελώντας απλά μια πολύτιμη πηγή κέρδους.
Τα φαινόμενα αυτά δεν αποτελούν πρόβλημα μόνο της Λιβύης, αλλά συνιστούν περιφερειακό και διεθνές ζήτημα εν γένει που, ως τέτοιο, χρήζει οργανωμένης, αποφασιστικής και ουσιαστικής αντιμετώπισης – και όχι επιδερμικής προσεγγίσεως. Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε αυτό το ζήτημα είναι καθοριστικός καθώς, μέχρι ώρας, αυτή φαίνεται να επιδεικνύει μια κατά πολλούς υποκριτική στάση απέναντι στα γεγονότα: ενώ η ίδια και η αυστηρή μεταναστευτική πολιτική που έχει επιλέξει να υιοθετήσει αποτελούν ένα από τα συστατικά στοιχεία του προβλήματος, η Ένωση αποφασίζει να δράσει παρέχοντας οικονομικούς πόρους για τη διαχείριση του μεταναστευτικού, “εξαγοράζοντας” κατά κάποιον τρόπο το μερίδιο ευθύνης που της αναλογεί. Αντιθέτως, η ΕΕ πρέπει να κινηθεί προς μια λογική σταθεροποίησης της περιφέρειας, μέσω ενεργειών που θα αποσκοπούν στην εξομάλυνση του πολιτικού σκηνικού στη Λιβύη, καθώς και μέσω μιας πιο ελαστικής μεταναστευτικής πολιτικής, η οποία θα ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της σύγχρονης πραγματικότητας.
Ευάγγελος Ντουμάνης
Πηγή:
Πηγές: