Τείχη

Πώς βιώνουν οι πρόσφυγες τον πολλαπλό αποκλεισμό τους, την απώλεια της πατρίδας τους, του τρόπου ζωής τους, των πραγμάτων και των ανθρώπων που είχαν κοντά τους αφενός και τη στάση καχυποψίας και απόρριψης των ευρωπαϊκών χωρών αφετέρου; Πώς βιώνουν οι δημοκρατικοί πολίτες των δυτικών χωρών την απαξίωση και τον εκμηδενισμό των ιδεωδών που συνθέτουν την πολιτισμική κληρονομιά του Διαφωτισμού; Πώς μπορούν να αντισταθούν οι προοδευτικές δυνάμεις στην ισοπέδωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συμβολικά ενσαρκώνει η παράλληλη ανύψωση νέων τειχών;

Όταν εγείρονται νέα τείχη, όταν ο καθένας προσπαθεί να διαφυλάξει τα όσα έχει αδιαφορώντας για τον συνάνθρωπό του, όταν το κυρίαρχο πρότυπο είναι ο άκρατος εγωκεντρισμός σε επίπεδο τόσο ατομικό όσο και κοινωνικό, μπορούμε να σκεφτούμε πόσο εύθραυστα είναι στην πραγματικότητα τα όριά μας. Όχι τα υλικά σύνορα που χωρίζουν τις χώρες μας, αλλά, σε ένα επίπεδο φαντασιακό, η ικανότητά μας να υπάρχουμε αυτόνομα, μαζί με τον άλλον και ξέχωρα από αυτόν, χωρίς να νιώθουμε απειλούμενοι από την ύπαρξή του.

Τι σημαίνουν τα τείχη που προωθούν και στηρίζουν με κατασταλτικούς μηχανισμούς διάφορες κυβερνήσεις, με μόνο ιδεολογικό υπόβαθρο για την πρακτική τους λαϊκιστικά σχήματα αποκλεισμού της ετερότητας; Πιθανόν την «αδυνατότητα» γι” αυτές τις κυβερνήσεις και για ένα μεγάλο κομμάτι των υποστηρικτών τους να διαπραγματευτούν συλλογικά τη διασφάλιση της θέσης τους και την παράλληλη ένταξη του άλλου στις κοινωνίες τους.

Πίσω από τα τείχη βρίσκεται ίσως μια κοινωνία φοβισμένη ή και αυτάρεσκη που προσχωρεί στη μυθοπλασία μιας συμπαγούς οντότητας έξω από τον χρόνο, που αρνείται την αλλαγή και την εξέλιξη και που φαντάζεται ότι δεν υπάρχει χώρος γι” αυτό που αντιπροσωπεύουν οι πρόσφυγες. Ένας κόσμος κλειστός για τους ξένους, τους φτωχούς και τους κατατρεγμένους. Και ένας κόσμος ανοιχτός για τους (ταξικά) δικούς μας, τους πλούσιους και τους δυνάστες. Και έτσι, ενώ οι πρόσφυγες γίνονται αποδιοπομπαίοι τράγοι, τα κεφάλαια των μεγιστάνων του Αραβικού Κόλπου κατακλύζουν τις ευρωπαϊκές αγορές.

Κι όταν πέσουν τα τείχη της Ιεριχούς; Τι θα γίνει τότε; Στη βιβλική αφήγηση ακολουθεί σφαγιασμός όλου του πληθυσμού με την εξαίρεση της Ραάβ και των δικών της. Ίσως μια αντίστοιχη εικόνα να υποβόσκει και στη συγκρότηση του δημόσιου λόγου των υπερμάχων των τειχών μέσα από τη λογική τού «ο θάνατός σου, η ζωή μου». Μόνο που οι πρόσφυγες δεν είναι ούτε κατάσκοποι ούτε μαχητές. Είναι άνθρωποι που έχουν χάσει τα πάντα και που αγωνίζονται για να κρατήσουν κομμάτι της αξιοπρέπειάς τους. Η απαξίωσή τους λειτουργεί ως κατάρρευση και των δικών μας αξιών.

Τα σύγχρονα τείχη της ντροπής, που μας παραπέμπουν σε άλλα τείχη αποκλεισμού και ονείδους, σε διχοτομημένες χώρες και διαιρεμένους κόσμους, δίνουν μια υλική μορφή στη διαδικασία περιθωριοποίησης που ζουν οι πρόσφυγες. Και που ως μάρτυρες του κατατρεγμού τους μπορούμε να νιώσουμε σε διαφορετικό βαθμό και εμείς.

Είναι σημαντικό να τοποθετηθούμε λεκτικά και πρακτικά, σε επίπεδο ψυχικό και πολιτικό, εναντίον αυτού του καθεστώτος υποβιβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, να μιλήσουμε γι” αυτή τη συμβολική βία που καταρρακώνει τα θύματα, είτε καθιστώντας τα ένοχα για τον διωγμό τους είτε υποβιβάζοντάς τα στην κατηγορία ενός «πολίτη άνευ δικαιωμάτων». Και ξέρουμε ιστορικά ότι οι καταστάσεις εξαίρεσης και τα καθεστώτα έκτακτης ανάγκης οδηγούν στη σίγουρη καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλου του πληθυσμού.

Βασισμένη στον νόμο της σιωπής, η ντροπή μεταβιβάζεται από τη μια γενιά στην άλλη δημιουργώντας αλυσίδες ταπείνωσης και κατατρεγμού. Η αναγνώριση της αξιοπρέπειας του άλλου είναι και διαφύλαξη της δικής μας ανθρώπινης ιδιότητας, της ικανότητάς μας να αγαπάμε, να επιθυμούμε και να ονειρευόμαστε. Παραφράζοντας τον Βίκτωρα Ουγκώ, που έλεγε ότι «όπου ανοίγει ένα σχολείο κλείνει μια φυλακή», μπορούμε να πούμε ότι όπου πέφτει ένα τείχος ντροπής ανοίγεται ένας δρόμος ελευθερίας.