Το τέλος του δρόμου

Ως το τέλος του δρόμου του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού χαρακτήριζε ο «Guardian» σε πρόσφατο άρθρο του τον προσφυγικό καταυλισμό στο Καλαί, τον οποίο διέλυσαν τελικά με τη βία οι αστυνομικές δυνάμεις. Η απελπισμένη σύγχυση των σημερινών περιπλανώμενων Οδυσσέων που παγιδεύτηκαν εκεί, όπως εγκλωβίστηκαν και στη λασπωμένη Ειδομένη, συμπληρώνει τις εικόνες της φρίκης και την ασύλληπτα σκληρή πραγματικότητα ενός κόσμου που βρίσκεται με εφιαλτική πλέον κανονικότητα σε πόλεμο ή σε κρίση. Αυτή την ανελέητη πραγματικότητα συσκοτίζουν στην κοινή συνείδηση οι μελοδραματικές φανφάρες των μέσων ενημέρωσης. Ο κάλπικος, προσωρινός και ιδιοτελής ανθρωπισμός τους αποπροσανατολίζει. Το ίδιο όμως πράττει και η επιμονή πολλών στην αόριστη θεωρία ότι όλα όσα συμβαίνουν στον κόσμο είναι λάθος, με την οποία κάθε σταθερή αίσθηση προσωπικής και κοινωνικής ευθύνης εξανεμίζεται.

«Ο ισχυρισμός ότι στην ιστορική πορεία φανερώνεται ένα παγκόσμιο σχέδιο προς το καλύτερο, το οποίο συνοψίζει την ιστορία, είναι κυνικός, εν όψει και των μελλοντικών καταστροφών», έγραφε μεταπολεμικά ο Τέοντορ Αντόρνο. «Αυτό όμως δεν σημαίνει», συνέχιζε ο ίδιος, «ότι μπορούμε να αμφισβητήσουμε την ενότητα που συγκολλά τα ασυνεχή, χαοτικά διασκορπισμένα στοιχεία και φάσεις της Ιστορίας. Καμιά παγκόσμια ιστορία δεν οδηγεί, δυστυχώς, από την κατάσταση αγριότητας απευθείας στην ανθρωπιά. Κάλλιστα όμως υπάρχει μια παγκόσμια ιστορία που οδηγεί από τη σφενδόνη στη βόμβα μεγατόνων». Σε debris, δηλαδή σε συντρίμμια και χαλάσματα, σε ένα τοπίο γεμάτο ερείπια και ελάχιστα δείγματα ζωής δεν μετατράπηκαν μόνο οι συριακές πόλεις, όπως η Χομς. Η ίδια ιστορία επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Παρασυρμένη και η ίδια από την καταστροφική δίνη που προκάλεσαν τα πιο οδυνηρά γεγονότα της Ευρώπης στην πιο ζοφερή της περίοδο, η Γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Άρεντ έγραφε το 1942 στο Εμείς οι πρόσφυγες πως «η αμοιβαία αναγνώριση και ο σεβασμός των ευρωπαϊκών λαών έγιναν κομμάτια όταν, και επειδή, επέτρεψαν να αποκλειστούν και να διωχθούν ανηλεώς τα πιο αδύναμα μέλη τους». Η τρομακτική διάγνωση ισχύει δυστυχώς ακόμη σήμερα, ακυρώνοντας μαζί με τον αυτοσεβασμό των Ευρωπαίων και το περιώνυμο, μεταπολεμικό ευρωπαϊκό μορφωτικό κεκτημένο.
Η σύγχρονη εκπαίδευση στον πυρήνα της παραμένει ιστορικά απαθής και βαθύτατα ανεπαρκής ως προς τούτο. Αποτυγχάνει μόνιμα να εκπληρώσει το ιδανικό της μόρφωσης, όπως το όρισε ο Διαφωτισμός. Δηλαδή ως την ανάπτυξη, μέσω της παιδείας, προσωπικών και κοινωνικών προϋποθέσεων με στόχο την ωριμότητα και την ευθύνη των ατόμων απέναντι στη Δημοκρατία. Ως εκ τούτου, το ασκητικό κατ” ανάγκην ιδεώδες της μόρφωσης που πρέπει να επιδιώξουμε σήμερα, μέσα σε συνθήκες πρωτοφανούς αναταραχής της κανονικότητας της ζωής και οικονομικής καχεξίας, δεν μπορεί να υποκύψει στην παραμυθία του αντικατοπτρισμού, με την οποία βολεύονται όσοι βλέπουν στο εκπαιδευτικό και όχι μόνο παρελθόν τα κρυστάλλινα παλάτια μέσα στη θάλασσα που είχαν δει οι πρώτοι εξερευνητές στις παγωμένες εκτάσεις του βόρειου πόλου και τα οποία βέβαια ποτέ δεν βρέθηκαν από τους μετέπειτα επισκέπτες του.
Η ανάπτυξη ενός νεωτερικού κινήματος εκπαιδευτικού Διαφωτισμού αποτελεί το θεμέλιο για την ανάπτυξη μιας ρωμαλέας «κοινότητας μάθησης» μεταξύ εκπαιδευτικών και μαθητών. Σε κάθε σχολική τάξη, οι στρατηγικές μάθησης πρέπει συνεχώς να αλλάζουν και να επανεγγράφουν κάθε νέα εμπειρία των συμμετεχόντων: αισθητική, προσωπική, ακόμη και πολιτική, η οποία διασχίζει τον χώρο του σχολείου – ακόμη και τις πλέον οδυνηρές από αυτές. Τα αδρά στοιχεία αυτής της νεωτερικής γλώσσας που θα πολεμήσει την απάθεια είναι μόνο η αρχή για μια ριζικά διαφορετική παιδαγωγική αντίληψη που, προς το παρόν, αποτελεί terra incognita. Αποτελούν όμως τα απαραίτητα ένζυμα για τη σαρωτική αλλαγή του παραλυμένου εκπαιδευτικού παραδείγματος και τη μεταστροφή του σε κάτι πολύ διαφορετικό από το υπάρχον παιδευσιακό ordino: σε καθολική μόρφωση με υψηλό βαθμό αυτονομίας, που θα αντιμετωπίζει τις πιο σοβαρές προκλήσεις της εποχής. Οι εκπαιδευτικοί, και όχι μόνοι τους ασφαλώς, οφείλουν να αναπτύξουν πρώτοι μια παιδαγωγική γλώσσα της οποίας τα βασικά στοιχεία, τα κρίσιμα ένζυμα, δεν θα είναι ούτε νέα ούτε παλιά, αλλά απλώς αναγκαία.