Πως η «κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο» θα καταργήσει τον ίδιο τον άνθρωπο

Όταν στη δεκαετία ’60 στις ΗΠΑ χόρευαν ακόμα στους ρυθμούς του ροκ εντ ρολ, στην Ευρώπη φούντωναν τα κινήματα για το δρόμο προς τον σοσιαλισμό και την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, με κορύφωση τον Μάη του ’68 στο Παρίσι.

Η Γαλλική κοινωνία έφτασε στα πρόθυρα εμφυλίου, με εργάτες και φοιτητές να κάνουν απεργίες και καταλήψεις, ενώ τα επεισόδια στους δρόμους του Παρισιού ήταν καθημερινή εικόνα.
Η «πεφωτισμένη» αριστερή διανόηση μαζί με τους καλλιτέχνες στο πλευρό των διαδηλωτών, όπως πάντα, στρατευμένοι πλάι «σε αυτούς που υποφέρουν».

Serge Gainsbourg

Εκείνη την εποχή, στο Παρίσι μεσουρανούσε και ο Serge Gainsbourg -Γάλλος τραγουδιστής, τραγουδοποιός, πιανίστας, συνθέτης ταινιών, ποιητής, ζωγράφος, σεναριογράφος, συγγραφέας, ηθοποιός, και σκηνοθέτης. Θεωρείτο ως μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της γαλλικής λαϊκή μουσικής, ενώ ήταν γνωστός και για τις συχνά προκλητικές και σκανδαλώδεις κυκλοφορίες του.
Γεννημένος στο Παρίσι, ο Gainsbourg ήταν ο γιος εβραϊο-ουκρανών μεταναστών, του Joseph Ginsburg και της Olga (το γένος Bessman?), οι οποίοι κατέφυγαν στο Παρίσι το 1917 μετά τη Ρωσική Επανάσταση.
Κατά τη διάρκεια της κατοχής, η εβραϊκή οικογένεια Ginsburg εγκατέλειψε το Παρίσι για τη Λιμόζ, όπου ταξίδεψε με πλαστά έγγραφα. Η Λιμόζ ήταν στην Ελεύθερη Ζώνη, υπό τη διοίκηση της δωσίλογης κυβέρνησης Vichy, αλλά ένα καταφύγιο για τους Εβραίους.
Μετά τον πόλεμο, ο Gainsbourg άλλαξε το όνομά του σε Serge, νιώθοντας ότι αυτό εκπροσωπεί το ρώσικο παρελθόν του και επέλεξε το Gainsbourg ως επίθετό του.

Πολλά από τα τραγούδια του περιέχουν θέματα με μια περίεργη, νοσηρή ή σεξουαλική συστροφή. Μια από τις πρώτες επιτυχίες του ήταν το «Le Poinçonneur des Lilas», γνωστό και από το ρεφρέν του «Συνέχεια τρυπούλες». Το τραγούδι περιγράφει την ημέρα της ζωής ενός ελεγκτή εισιτηρίων στο Μετρό του Παρισιού που η βαρετή δουλειά του είναι να ανοίγει τρύπες στα εισιτήρια των επιβατών, ακυρώνοντας τα. Ο Gainsbourg περιγράφει αυτή την αγγαρεία ως τόσο μονότονη, που ο άνθρωπος σκέφτεται τελικά να θέσει μια τρύπα στο δικό του κεφάλι και να θαφτεί σε μια άλλη.

Φυσικά το τραγούδι εκείνη την εποχή έγινε μεγάλη επιτυχία, αφού με έναν άκρως εκκεντρικό στοίχο αναδείκνυε το βάσανο του εργαζόμενου που λειτουργεί ως εξάρτημα μιας κοινωνικής μηχανής. Η αριστερά επιβεβαιωνόταν. Αυτή η εκμετάλλευση, αυτή η απανθρωπιά πρέπει να καταργηθεί. Και… εισακούστηκε!

Αυτοματοποίηση της εργασίας και 3η Βιομηχανική Επανάσταση

Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, άρχισε η 3η Βιομηχανική Επανάσταση, που χαρακτηρίζεται από την εισαγωγή των ηλεκτρονικών, της ψηφιακής ανάπτυξης ,της τεχνητής νοημοσύνης και αυτοματοποίησης της παραγωγής.
Εκατoμμύρια θέσεις εργασίας χάθηκαν ανά τον κόσμο, ωστόσο άλλες δημιουργήθηκαν στον τομέα της τεχνολογίας, του ίντερνετ, της πράσινης ενέργειας και της κατασκευής αυτόματων μηχανών. Ο καπιταλισμός δεν πέθανε, άλλαξε πρόσωπο. Τα κέρδη του κεφαλαίου αυξήθηκαν χαμηλώνοντας το κόστος παραγωγής αφού όλο και λιγότερο ανθρώπινο εργατικό ήταν απαραίτητο.
Σε μια παγκόσμια οικονομία που ανθούσε, ο άνεργος δεν πήγαινε και τελείως χαμένος. Καλές σχετικά αποζημιώσεις και επιδόματα ανεργίας, μπορούσαν να απαλύνουν τον πόνο της απόλυσης, να του δώσουν μια ευκαιρία για νέα αρχή, είτε ανοίγοντας μια μικρή επιχείρηση, κάνοντας μια εξειδίκευση που θα του άνοιγε νέες πόρτες, ενώ τα εύκολα δάνεια από τις τράπεζες βοηθούσαν προς πάσα κατεύθυνση.
Η καθαρόαιμη εργατική τάξη άρχισε απανταχού να συρρικνώνεται, η άμεση «εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο» να καταργείται, όχι καταργώντας τον εκμεταλλευτή, αλλά τον ίδιο τον εργαζόμενο. Οι οικονομικές ευκαιρίες της εποχής δημιούργησαν μια μεγαλύτερη μεσαία τάξη εργαζομένων σε ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, αυτοαπασχολούμενων, μικροεμπόρων και μικροεπιχειρηματιών, που το κεφάλαιο «εκμεταλλευόταν» με.. το γάντι, παρέχοντας μια ευμάρεια που είχε μια μιμητική τάση σε μικρογραφία εκείνης των μεγαλοαστών και της ελίτ.
Όλοι μπορούν να έχουν κινητό, αυτοκίνητο, σπίτι, ακόμα και ένα μικρό σκάφος. Ταξίδια, καλή ένδυση και φαγητό, δεν είναι πια πλεονέκτημα των σούπερ-πλουσίων. Τι κι αν το δικό τους μπιφτέκι από ειδικό οργανικό κρέας μπορεί να κοστίζει 500 δολάρια και το παπούτσι άλλα τόσα; Κι ο απλός πολίτης μπορεί να έχει ένα καλό κινητό και trendy ντύσιμο, να πάει τα ταξιδάκια του και να σπουδάσει τα παιδιά του. Με λίγο ή λίγο περισσότερο κόπο, όλοι τα κατάφερναν, ώσπου… ήρθε και μπούκωσε και πάλι ο καπιταλισμός κι έσκασε η παγκόσμια κρίση. Η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο πήρε νέα μορφή. Μορφή κρίσης, χρεών προς τράπεζες, προς μεγάλες επιχειρήσεις πρώτων υλών και ενέργειας, προς ένα κράτος που συνεχώς ήθελε να αυξάνει το δικό του μερτικό στα κέρδη του μεροκαματιάρη, ενώ παράλληλα έδωσε νόμιμα την ευκαιρία να δημιουργηθούν οι φορολογικοί παράδεισοι, όπου η ελίτ θα μπορούσε να ‘παρκάρει’ επ’ αόριστο τα κέρδη της, χωρίς να τα ξαναρίχνει στην αγορά.

Το τέλος της ‘εκμετάλλευσης’ σημαίνει το τέλος των ανθρώπων με την 4η Βιομηχανική Επανάσταση

Ο ‘άνθρωπος των εισιτηρίων’, που είχε χάσει τη «βαρετή» δουλειά του από την αυτόματη μηχανή ακύρωσης, μπορεί να έγινε οδηγός λεωφορείου ή υπάλληλος σε μαγαζί ηλεκτρονικών ή να πήρε δάνειο για να ανοίξει τη δική του μικρή επιχείρηση, βγαίνοντας από την κατάθλιψη της μονότονης δουλειάς στα υπόγεια του μετρό. Η εκμετάλλευση συνεχίστηκε, αλλά οι συνθήκες άλλαξαν. Ο γιος του ωστόσο, είτε είχε την ευκαιρία ή το μυαλό να σπουδάσει κάτι, είτε όχι, σήμερα δεν έχει στον ήλιο μοίρα, γιατί μαζί με την εκμετάλλευση, καταργούνται και λίστες από θέσεις εργασίας.
Στους δρόμους του Παρισιού που ηχούσαν το Μάη του ’68 τα αριστερά συνθήματα, τώρα θα κινούνται τα πρώτα λεωφορεία χωρίς οδηγό.

«Τα αυτόνομα οχήματα αντιπροσωπεύουν μια επανάσταση για κάθε πόλη στον πλανήτη … που θα αλλάξουν το αστικό μας περιβάλλον και το δημόσιο χώρο με ένα θεαματικό τρόπο για τα επόμενα 20 χρόνια», δήλωσε στους δημοσιογράφους ο αντιδήμαρχος του Παρισιού, Jean-Louis Missika.
Στα μαγαζιά και τα εστιατόρια σύντομα θα σερβίρουν τα ρομπότ, όπως ήδη άρχισε σε Κίνα και Ιαπωνία, ενώ ανδροειδή θα αναλαμβάνουν ρόλο ρεσεψιονίστ, τουριστικού οδηγού, καθαρίστριας, μπέιμπι σίτερ κ.λ.π.

Στην Ιαπωνία ασφαλιστική εταιρεία αντικαθιστά τους υπαλλήλους της με τεχνητή νοημοσύνη. Περισσότεροι από 30 εργαζόμενοι πρόκειται να απολυθούν και να αντικατασταθούν με ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που θα μπορεί μπορεί να υπολογίσει τις πληρωμές στους ασφαλισμένους. Σύμφωνα με άρθρο της Guardian, η Fukoku Αμοιβαίες Ασφάλειες Ζωής πιστεύει ότι θα αυξήσει την παραγωγικότητα της κατά 30% και θα δει μια επιστροφή στην επένδυσή της σε λιγότερο από δύο χρόνια.

Fukoku Mutual Life Insurance believes it will increase productivity by 30% Photograph: Toru Hanai/REUTERS

Η εταιρεία είπε ότι θα εξοικονομήσει περίπου 140 εκατ. γιεν (£ 1 εκατ.) ένα έτος όταν το σύστημα ΑΙ που κόστισε 200 εκατ. γιεν (£ 1,4 εκατ.) εγκατασταθεί αυτό το μήνα. Η διατήρησή του θα κοστίζει περίπου 15 εκατ. γιεν το χρόνο. Ωστόσο η κίνηση είναι απίθανο να είναι ευπρόσδεκτη από τους 34 υπαλλήλους που θα απολυθούν μέχρι το τέλος του Μαρτίου.
Και τι θα κάνει ο «ανεκμετάλλευτος άνθρωπος» από άνθρωπο; Θα έχει ελεύθερο χρόνο να κάνει ό,τι θέλει, απαντούν οι τεχνοκράτες διοργανωτές της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Αλλά όσο δελεαστικό κι αν ακούγεται αυτό, δεν είναι σίγουρο ότι θα παράσχει τα προς το ζην.
Κάποιοι λίγοι καπάτσοι ίσως τα καταφέρουν. Οι υπόλοιποι; Ελάχιστο εθνικό εγγυημένο εισόδημα, απαντούν οι τεχνοκράτες. Θα το παίρνετε και θα έχετε ελεύθερο χρόνο να κάνετε τα χόμπι σας.
Και που θα βρουν τα χρήματα τα κράτη όταν θα έχουν καταρρεύσει τα ταμεία αφού δεν θα υπάρχουν εισφορές; Εδώ η απάντηση είναι ασαφής, έως και ανύπαρκτη. Ρομπότ θα καθοδηγούν τους πολίτες πως να καταναλώσουν τα χρήματα τους για να τους φτάνουν να καλύπτουν τις πολύ βασικές ανάγκες. Η Ε.Ε. σκέφτεται να καθιερώσει ακόμα και ένσημα στα ρομπότ, αλλά οι επιχειρηματίες απειλούν να πάνε την παραγωγή τους και πάλι, στις πιο φιλικές οικονομικά για ρομπότ χώρες, όπως έκαναν πριν και με το «φιλικό» προς αυτές εργατικό δυναμικό Κίνας κι άλλων τριτοκοσμικών χωρών.
Τι λέει η «αριστερά» για όλα αυτά; Σιωπή ιχθυός. Ακόμα ασχολείται με την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και τους μισθούς που γίνονται φιλοδώρημα και τους νέους ευέλικτους όρους εργασίας, την κατάργηση εργασιακών δικαιωμάτων, χωρίς να δίνει προσοχή στο χειρόφρενο της ανάπτυξης που έχει τραβήξει το κεφάλαιο για άλλους λόγους.
Και αυτός ο άλλος λόγος είναι το περιβάλλον. Η «νέα παγκόσμια αριστερά» σε αυτό συμφωνεί με το κεφάλαιο. Πρέπει να φροντίσουμε το περιβάλλον, πρώτα, και ύστερα τον άνθρωπο. Η Βιώσιμη Ανάπτυξη, με την ιέρεια της, την Ναόμι Κλάιν, ζητά αποβιομηχανοποίηση και ανάπτυξη μόνο της τεχνολογίας, για να «χτυπηθεί» έτσι λέει το κεφάλαιο. Και οι πολίτες να στραφούν στην τοπική ανάπτυξη, στον κολεκτιβισμό και στις τοπικές καλλιέργειες. Τώρα, πως θα έχουν νερό, ενέργεια, σπόρους και άλλες πρώτες ύλες όταν αυτές θα ελέγχονται από πολυεθνικές, αυτό είναι ερώτημα αναπάντητο και αδιάφορο για την κα Κλάιν.
Η νέες παγκόσμιες πολιτικές εξελίξεις όπως η εκλογή Τραμπ, το Brexit και γενικά η στροφή προς πιο εθνικές πολιτικές, δεν αφαιρούν τον κίνδυνο της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης. Αντιθέτως, τον επιβεβαιώνουν. Η Βρετανία απειλεί να καταστήσει τη χώρα της έναν ευρωπαϊκό φορολογικό παράδεισο για πλούσιους και επιχειρήσεις, ενώ ο Τραμπ έταξε να μειώσει τη φορολογία πλουσίων και επιχειρήσεων. Δεν τάχθηκε όμως καθόλου κατά των μηχανών, ούτε υπάρχει νύξη να αλλάξει το εργασιακό καθεστώς ως έχει ήδη διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια. Η Apple αν επιστρέψει στις ρίζες της στις ΗΠΑ, θα έρθει παρέα με τα ρομπότ της και όχι ανοίγοντας νέες θέσεις εργασίας.
Με λίγα λόγια, ο καπιταλισμός πεθαίνει σκοτώνοντας τους δούλους του, με το πρόσχημα σου παρέχω την ελευθερία σου. Σταματάω να σε εκμεταλλεύομαι και κάνε ό,τι θες. Κόψε το κεφάλι σου. Με μια παγκόσμια κρατική οικονομία τεχνηέντως χρεωμένη στο γενικώς και αόριστο χρηματοπιστωτικό σύστημα της παγκόσμιας ελίτ, όταν εκείνη έχει συσσωρευμένο τον πλούτο σε εξωτικά νησιά να λιάζεται.
Ποια θα είναι ίσως η εικόνα αυτής της κοινωνίας στο εγγύς μέλλον; Ίσως αυτή που βλέπουμε στις διάφορες μελλοντολογικές δυστοπικές ταινίες του Χόλιγουντ: Μια ισχυρή επιχειρηματική ελίτ που θα κυβερνά άμεσα έχοντας εκτοπίσει ακόμα και πολιτικούς και λομπίστες, αφού δεν θα τους έχει πλέον ανάγκη και της είναι βάρος. Τείχη να χωρίζουν τις δικές της καλοσυντηρημένες και πλουσιοπάροχες ζώνες από εκείνες τις άθλιες του εξαθλιωμένου λαού, ενώ ισχυρός στρατός θα της παρέχει Νόμο και Τάξη.
Απ’ όλα αυτά ένα συμπέρασμα μπορεί να βγει, ότι η αριστερά θα έχει πετύχει το σκοπό της. Η εκμετάλλευση του ανθρώπου θα σταματήσει και θα αναλάβουν οι μηχανές. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν οι πλέον εξαθλιωμένοι και πεινασμένοι πολίτες θα έχουν τη δύναμη και την διαύγεια να συνειδητοποιήσουν πως όλα αυτά τα χρόνια, γενιά τη γενιά από την 1η Βιομηχανική Επανάσταση, ο καπιταλισμός και ο κομμουνισμός δεν ήταν τίποτ’ άλλο από τις δυο όψεις του ίδιου νομίσματος στα χέρια τρίτων. Ένα ισχυρό όπλο του διαίρει και βασίλευε στραμμένο εναντίον τους και πως θα μπορέσουν να βγουν νικητές από αυτό…