ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΤΗΤΑ_ΘΕΤΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ...

Πολλές φορές ο τρόπος και ο κωδικός με τον οποίο κατανοούμε και αξιολογούμε το επίπεδο (κοινωνικό, πολιτιστικό, πνευματικό, ηθικό…) μιας κοινωνίας είναι συνάρτηση του επιθέτου – των που τη συνοδεύουν. Κατά καιρούς τα επίθετα που συνόδεψαν-ουν την κοινωνία είναι:  

 

Ταξική, Καταναλωτική, Ανοιχτή, Φοβική, Ανεκτική….. Σε όλα αυτά τις τελευταίες δεκαετίες προστέθηκε και ο χαρακτηρισμός πολυπολιτισμική. Με αυτόν χαρακτηρίζονται εκείνες οι κοινωνίες όπου συνυπάρχουν ειρηνικά – όχι πάντοτε βέβαια – διαφορετικά εθνικά και πολιτιστικά στοιχεία. Σε αυτές τις κοινωνίες συμβιώνουν ομάδες ανθρώπων με διαφορετικά εθνικά, θρησκευτικά, φυλετικά, γλωσσικά και γενικότερα πολιτιστικά στοιχεία. Ο πλουραλισμός και ο σεβασμός – ανοχή των κάθε λογής ιδιαιτεροτήτων συνιστά το κυρίαρχο και θεμελιώδες γνώρισμα των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών.

Αν και στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες «εξασφαλίζεται» η αρμονική σύμπλευση και ο δημιουργικός συγχρωτισμός ατόμων και ομάδων με εθνικές, φυλετικές, γλωσσικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες ωστόσο οι αξιολογήσεις είναι αντιτιθέμενες. Άλλοι προβάλλουν εμφαντικά το θετικό πρόσωπο των πολυπολιτισμικών κοινωνιών και άλλοι το αρνητικό. Στερεότυπα του παρελθόντος και ανασφάλειες που γεννά η νέα πραγματικότητα δημιουργούν σύγχυση και θολώνουν την κρίση για μια ψύχραιμη εκτίμηση και αντιμετώπιση των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών. Ωστόσο, μια συνοπτική καταγραφή των επιχειρημάτων και των δυο στρατοπέδων κρίνεται αναγκαία για την πληρέστερη προσέγγιση και κατανόηση του πολυπολιτισμικού χαρακτήρα των κοινωνιών μας.

Αρχικά, η θετική παρουσία της πολυπολιτισμικότητας αισθητοποιείται σε επίπεδο ατόμου. Αυτό στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες ζει, εργάζεται και ωριμάζει μέσα σε ένα πλαίσιο ζωής όπου κυριαρχεί ο πλούτος των διαφορετικών στοιχείων. Έρχεται σε επαφή με αυτά, άλλα απορρίπτει, άλλα οικειοποιείται, κρίνει και συγκρίνει. Μέσα από αυτόν τον συγκρητισμό των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων διευρύνονται οι νοητικοί του ορίζοντες κι αποκολλάται από το μύθο της μοναδικής αλήθειας και της ψευδούς ανωτερότητας. Καλλιεργείται η πνευματική δεκτικότητα και ανεκτικότητα. Διαπαιδαγωγείται μέσα σε μια άλλη ηθική, όπου προβάλλεται ο σεβασμός της ετερότητας.

Διαμορφώνει, δηλαδή, μια ηθική συνείδηση που βασικό της υπόβαθρο είναι η σύνθεση των αντιθέτων και όχι η φοβική απόρριψη του άγνωστου. Έτσι, το άτομο ωριμάζει κοινωνικά, ισορροπεί ψυχοσυναισθηματικά, εξελίσσεται πνευματικά και αρτιώνεται ηθικά μέσα στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες. Κι αυτό γιατί η πολυπολιτισμικότητα ως μια κοινωνική πραγματικότητα διαμορφώνει ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο ο άνθρωπος σε καθημερινό επίπεδο γαλουχείται με αξίες που διευκολύνουν την ολοκλήρωσή του και προάγουν το ανθρώπινο στοιχείο του.

Σημαντική, επίσης, κρίνεται και η συμβολή της πολυπολιτισμικότητας στην υγιή λειτουργία των κοινωνιών. Οι κοινωνίες δεν λογίζονται μόνον ως άθροισμα ατόμων αλλά και ως ένα συμπαγές πλέγμα σχέσεων και στοιχείων που αλληλοσυμπληρώνονται. Με αυτήν την έννοια η πολυπολιτισμικότητα ως συνύφανση διαφορετικών στοιχείων εθίζει τα κοινωνικά μέλη στην ανοχή ή και αποδοχή του διαφορετικού. Αυτό βοηθά την επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων αλλά και το γόνιμο συγχρωτισμό μεταξύ των ετεροτήτων.

Τα άτομα, δηλαδή, υπερβαίνουν τα παραδοσιακά σχήματα σκέψης και κοινωνικά στερεότυπα και διαπαιδαγωγούνται στη σύνθεση των αντίθετων και αποβάλλουν τα παραδοσιακά αισθήματα φόβου και καχυποψίας προς το «άγνωστο» και το «ξένο». Έτσι, οι κοινωνίες δεν τελματώνουν, εμφανίζουν μια κινητικότητα και πραγματώνουν με δημιουργικό τρόπο την πρόοδο και εξέλιξη.

Στον κατάλογο των θετικών της πολυπολιτισμικότητας θα μπορούσε να προστεθεί και η εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας. Γιατί η δημοκρατία – ως πολίτευμα, τρόπος ζωής και φιλοσοφική θεώρηση του κόσμου – και πολυπολιτισμικότητα βαδίζουν παράλληλα. Τα σημεία σύγκλισης είναι πολλά, όπως: η πολυφωνία, η ποικιλότητα, η ανεκτικότητα και η σύνθεση των αντιθέτων. Τη δημοκρατία την οξυγονώνουν οι διαφορετικές απόψεις και η ποικιλότητα σε όλους τους τομείς. Το άγνωστο, το ξένο και το ανόμοιο δεν εκλαμβάνονται ως κίνδυνος αλλά ως ευκαιρία και πρόκληση για σύνθεση.

Έτσι, άτομα και κοινωνίες δεν τελματώνουν στα δεσμά που γεννά η ακινησία των γνωστών και ομοιοτήτων. Κι αυτό γιατί η δημοκρατία και η πολυπολιτισμικότητα κυοφορούν την εγρήγορση, την αβεβαιότητα και τη διακινδύνευση. Όλα αυτά τρέφουν τον ιστό της δημοκρατίας που ανθοφορεί μέσα από τη συνεχή προσπάθεια να εξοικειωθεί με το μέγεθος των ετεροτήτων που ενδημούν στο σώμα της πολυπολιτισμικότητας. Η δημιουργική ώσμωση των διαφορετικοτήτων (φυλετικών, γλωσσικών…) συνυφαίνουν ένα υγιές και προοδευτικό πλαίσιο πολιτικής ζωής που ζωογονεί το δημοκρατικό πολίτευμα.

Εξίσου, όμως, σημαντική κρίνεται η συμβολή της πολυπολιτισμικότητας και στο επίπεδο των ιδεών, των αξιών και των νοοτροπιών που συνθέτουν το εποικοδόμημα του κοινωνικού οικοδομήματος. Βοηθά, δηλαδή, τους ανθρώπους να αποκολληθούν από τα πνευματοκτόνα στερεότυπα κι από τις αναχρονιστικές προκαταλήψεις. Ο φανατισμός, ως συμπεριφορά των άκρων, υποχωρεί κα τη θέση του λαμβάνει η διαλλακτικότητα και ο ορθολογισμός. Στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες η ξενοφοβία και ο ρατσισμός υποχωρούν, ενώ αντίθετα οι ανθρωπιστικές αξίες – αρετές ευδοκιμούν, αφού ο άνθρωπος με τη μοναδικότητα και την ετερότητά του λαμβάνεται ως η απόλυτη αξία.

Η καταγραφή όλων των παραπάνω στοιχείων θα αδικούσε το σημαντικό ρόλο της πολυπολιτισμικότητας, αν απουσίαζε η αναφορά στο γονιμοποιό της ρόλο στις Τέχνες, τα Γράμματα και τις Επιστήμες. Κι αυτό γιατί οι παραπάνω τομείς δεν αποτελούν κάτι συντελεσμένο και «περαιωμένο», αλλά υπόκεινται σε αναθεωρήσεις, αναδιαμορφώσεις και εμπλουτισμό. Η πολυπολιτισμικότητα, δηλαδή, πυροδοτεί όλες εκείνες τις διεργασίες για την υπέρβαση των παραδοσιακών τάσεων στην τέχνη, ανακινεί ερωτήματα για την ορθότητα κάποιων επιστημονικών γνώσεων και γενικότερα θερμαίνει τη θέληση για διερεύνηση των κατακτήσεων και παραγωγής νέων έργων. Γιατί ο συγκρητισμός των ανόμοιων και η τέχνη της σύνθεσης των ποικίλων στοιχείων είναι οι κινητήριοι μοχλοί κάθε ανανεωτικού έργου και όχι η βολική συνήθεια και προσαρμογή στα δεδομένα και δοκιμασμένα. Συμπερασματικά, η τέχνη, τα γράμματα και οι επιστήμες βάδισαν μπροστά και γρήγορα μέσα από τη σύγκριση, τη σύγκρουση και τη συνεχή τριβή και διαπάλη με το «ξένο», το διαφορετικό και το αντίθετο.

Η παραπάνω θετική εκδοχή της πολυπολιτισμικότητας μπορεί να πραγματωθεί στο βαθμό που αναγνωρίσουμε, αποδεχτούμε και αναδείξουμε τη βασική αρχή της ανθρώπινης ταυτότητας που δεν είναι άλλη από την πολλαπλή ενότητα (unitas multiplex), τόσο σε βιολογικό επίπεδο όσο και σε πολιτιστικό. Σχετικά σε αυτό το θέμα επισημαίνει ο Εντγκάρ Μορέν: «Εξ ου και πρωταρχική αναγκαιότης να φανερώσουμε, να αποκαλύψουμε, μέσα και δια μέσου της διαφορετικότητάς του, την ενότητα του είδους, την ανθρώπινη ταυτότητα, τις παγκόσμιες ανθρωπολογικές κατηγορίες….. Πρέπει να την ξαναβρούμε όχι μέσα σε μια ομογενοποίηση που θα ισοπέδωνε τους πολιτισμούς, αλλά αντιθέτως, μέσα από την τέλεια αναγνώριση και καθιέρωση των πολιτιστικών διαφορών, πράγμα που δεν θα εμποδίζει τη λειτουργία σε ευρύτερο επίπεδο της διαδικασίας ενοποίησης και νέας διαφοροποίησης….» («Γη – Πατρίδα»).

Όλα αυτά προϋποθέτουν μια υπέρβαση – αυτουπέρβαση και την καλλιέργεια μιας πλανητικής συνείδησης, του global mind (παγκόσμιος νους). Μόνον έτσι η πολυπολιτισμικότητα θα λειτουργεί θετικά και θα γονιμοποιεί την ειρηνική συμβίωση των ανθρώπων όπως και τις διεργασίες για την τελείωση του ανθρώπου και την κοινωνική εξέλιξη: «Οφείλουμε να ξεπεράσουμε την απέχθειά μας για ό,τι δεν συμμορφώνεται με τους κανόνες και τα ταμπού μας, να ξεπεράσουμε την έχθρα μας προς τους ξένους, πάνω στους οποίους προβάλλουμε τους φόβους μας για το άγνωστο και το παράξενο. Αυτό απαιτεί μια αμοιβαία προσπάθεια και από την πλευρά αυτού του ξένου, αλλά πρέπει σίγουρα να αρχίσουμε αρχίζοντας…..» (Εντγκάρ Μορέν, «Γη – Πατρίδα»).

ΗΛΙΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ