Διαπιστώσεις και προβλέψεις

Ευχόμαστε Καλά Χριστούγεννα, με υγεία και ευτυχία σε όλους τους Έλληνες, με τη βεβαιότητα πως το 2017 θα είναι πολύ καλύτερο – αρκεί να μην περιμένουν καμία βοήθεια από κανέναν, πιστεύοντας στις ικανότητες τους και στον εαυτό τους..

«Η Ευρωζώνη, η ΕΕ, ο καπιταλισμός, η δήθεν ελεύθερη αγορά και η παγκόσμια οικονομία βιώνουν την ιστορικά μεγαλύτερη και διαρκέστερη κρίση – ενώ τα βουνά των συσσωρευμένων χρεών, το πλημμύρισμα των αγορών με νέα χρήματα από τις κεντρικές τράπεζες, τα αρνητικά επιτόκια, οι επενδυτικές φούσκες, τα τραπεζικά κραχ και οι πληθωριστικές πιέσεις, απειλούν να καταστρέψουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα«.

Οι Θεσμοί του κ. Σόιμπλε πιέζουν αφόρητα την κυβέρνηση να δηλώσει πλήρη υποταγή στις εντολές τους, εκβιάζοντας με το μη κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης – χωρίς την οποία δεν πρόκειται να δοθεί η υπεσχημένη δόση των 6 περίπου δις €, ενώ θα συνεχίσει να είναι η Ελλάδα η μοναδική χώρα της Ευρωζώνης που δεν συμμετέχει στο πακέτο ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ (QE).

Εάν επιμείνουν στις απειλές τους, καθώς επίσης εάν η κυβέρνηση δεν συμβιβαστεί, το αργότερο τον Ιούλιο του 2017 η χώρα μας δεν θα είναι σε θέση να εξοφλήσει τις ληξιπρόθεσμες οφειλές της (γράφημα) – με υψηλότερες αυτές απέναντι στην ΕΚΤ.

Επεξήγηση γραφήματος: Συνολικές υποχρεώσεις της Ελλάδας έως το 2059 .

Ως εκ τούτου η Ελλάδα θα χρεοκοπούσε ξανά – επίσημα βέβαια, αφού ουσιαστικά είναι ήδη χρεοκοπημένη, λόγω του εκ προμελέτης εγκλήματος των μνημονίων . Πρέπει λοιπόν να πανικοβληθούμε; Κατά την άποψη μας, δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος πανικού, για τους εξής λόγους:

(α) Επειδή θεωρούμε πολύ δύσκολο να πραγματοποιήσουν τις απειλές τους οι Θεσμοί, σε μία εποχή που η Ευρωζώνη βιώνει πολύ μεγάλα προβλήματα ενώ θα ακολουθήσουν σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις στην Ολλανδία, στη Γαλλία, στην Ιταλία και στη Γερμανία. Εκτός αυτού, με τα χρήματα που θα μας δανείσουν θα πληρωθούν κυρίως οι ίδιοι (ΕΚΤ) – οπότε θα ήταν ανόητο να μην το κάνουν.

(β) Λόγω του ότι μία τέτοια χρεοκοπία ασφαλώς δεν είναι συνώνυμη με το τέλος του κόσμου – αφού έτσι ή αλλιώς η Ελλάδα δεν χρηματοδοτείται από τις αγορές, ενώ το συντριπτικό μέρος των χρεών της είναι απέναντι στις άλλες χώρες της Ευρώπης και στην ΕΚΤ. Πόσο μάλλον όταν ο προϋπολογισμός μας δεν εμφανίζει πια πρωτογενή ελλείμματα, οπότε καλύπτουμε μόνοι μας τις ανάγκες μας – ενώ το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μας είναι σχεδόν ισοσκελισμένο.

Ενδεχομένως βέβαια να έκλεινε τις τράπεζες μας η ΕΚΤ, οπότε θα μας δημιουργούνταν μεγάλα προβλήματα – κάτι για το οποίο επίσης αμφιβάλλουμε, αφού οι τράπεζες έχουν πλέον αφελληνισθεί και ανήκουν κατά πλειοψηφία σε ξένους. Επομένως πολύ δύσκολα θα τους ζημίωναν.

Όσον αφορά τώρα τη στενότητα ρευστότητας που ίσως θα προκαλούταν, κανένας δεν εμποδίζει το κράτος μας να εκδώσει υποσχετικές πληρωμών  οπότε δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε την ανεξέλεγκτη επιστροφή μας στη δραχμή, αφού μπορούμε να έχουμε τόσο το ευρώ, όσο και ένα δικό μας νόμισμα που δεν θα αντίκειται στους κανόνες της Ευρωζώνης, εφόσον η ίδια θα μας ανάγκαζε να το κάνουμε.

Δεν υπάρχει επίσης κανένας λόγος ανησυχίας εξόδου μας από την Ευρωζώνη, αφού η συμμετοχή μας είναι αμετάκλητη – ενώ η νομοθεσία δεν απαγορεύει τη χρεοκοπία,η οποία δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιας επιλογής, αλλά αναγκαιότητας. Ακόμη όμως και να μας υποχρέωναν να εγκαταλείψουμε τη νομισματική ένωση, εκούσια φυσικά αφού ακούσια δεν γίνεται, κάτι που θεωρούμε σχεδόν αδύνατο, δεν θα μπορούσε να συμβεί από σήμερα αύριο – κρίνοντας από την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ, η οποία θα διαρκέσει πάνω από δύο χρόνια, μετά την αίτηση της ίδιας της χώρας.

Ψυχραιμία λοιπόν, δεν υπάρχει κανένας λόγος να τρομοκρατηθούμε – ενώ θεωρούμε πως ο μεγαλύτερος εφιάλτης του κ. Σόιμπλε δεν είναι άλλος από τη χρεοκοπία μας εντός της Ευρωζώνης. Αυτή ακριβώς είναι η αιτία, για την οποία μας εξευτελίζει και μας τρομοκρατεί συνεχώς  η ελπίδα δηλαδή πως θα αντιδράσουμε υπερήφανα μεν αλλά ανόητα, εγκαταλείποντας εκούσια, μόνοι μας δηλαδή, τη νομισματική ένωση και χρεοκοπώντας ανεξέλεγκτα. Σε κάθε περίπτωση, με υποκλίσεις απέναντι σε Γερμανούς πετυχαίνει κανείς τα ακριβώς αντίθετα, από αυτά που ελπίζει – οπότε είναι ασφαλώς καλύτερη η συγκρουσιακή πολιτική, με όλα όσα ρίσκα συνεπάγεται.

Περαιτέρω, σημαντική για την Ελλάδα είναι η απαίτηση των Θεσμών για την πλήρη καταγραφή των περιουσιακών στοιχείων των Πολιτών της το 2017, εντός και εκτός της χώρας (περιουσιολόγιο) – κάτι που δεν θα ήταν καθόλου αρνητικό, εάν δεν δημιουργούσε υποψίες, σχετικά με το γιατί επιδιώκεται τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή.

Με δεδομένο δε το ότι, όταν δεν χρεοκοπεί επίσημα μία χώρα, χρεοκοπούν σταδιακά οι Πολίτες της, αφού αυτοί καλούνται τελικά να πληρώσουν τα χρέη της, είναι εμφανής η αιτία της καταγραφής – η δήμευση δηλαδή των περιουσιακών μας στοιχείων, η οποία μάλλον θα έπρεπε να μας τρομάζει περισσότερο από τη χρεοκοπία.

Οι ζημίες πάντως που μας έχουν προκληθεί από την πολιτική των μνημονίων έως το 2014 αναγράφονται καθαρά στην έκθεση της ΕΚΤ , πλησιάζοντας στο 1 τρις € έναντι δανείων της τάξης των 300 δις € που φυσικά πρέπει να επιστραφούν – οπότε δεν υπάρχει πλέον κανένας ξένος οργανισμός που να μην έχει πεισθεί για το έγκλημα, ενώ αρκετοί Έλληνες επιμένουν ανόητα πως οι ευθύνες είναι δικές μας!

Ολοκληρώνοντας, δεν καταλαβαίνουμε γιατί θα επέλεγε η κυβέρνηση να κάνει εκλογές, μετά από ενάμιση χρόνο στην εξουσία και με αρνητικές δημοσκοπήσεις – πόσο μάλλον εντός του 2017, όπου θα υπάρξουν μεγάλες αλλαγές στην Ευρωζώνη, ενδεχομένως προς όφελος της/μας, ενώ είναι πολύ πιθανόν να επιστρέψει η Ελλάδα σε πορεία ανάπτυξης, εάν κλείσει τελικά η αξιολόγηση και βοηθηθεί από την ΕΚΤ.

Εκτός αυτού, ο πρωθυπουργός έχει στη διάθεση του τη λύση της παραίτησης – με την έννοια της αντικατάστασης του από ένα άλλο σοβαρό στέλεχος του κόμματος του, κατά το παράδειγμα του κ. Renzi. Άλλωστε κάτι ανάλογο έκανε η αξιωματική αντιπολίτευση για να «εξαγνιστεί» από το δικό της κακό παρελθόν, με την παραίτηση του κ. Σαμαρά – ενώ ασφαλώς το κόμμα δεν άλλαξε, αφού όλα του τα στελέχη συνεχίζουν να υπάρχουν.

Ο υπόλοιπος πλανήτης

Περαιτέρω στον υπόλοιπο πλανήτη, η Ευρωζώνη, η ΕΕ, ο καπιταλισμός, η δήθεν ελεύθερη αγορά  και η παγκόσμια οικονομία βιώνουν την ιστορικά μεγαλύτερη και διαρκέστερη κρίση – ενώ τα βουνά των συσσωρευμένων χρεών, το πλημμύρισμα των αγορών με νέα χρήματα από τις κεντρικές τράπεζες, τα αρνητικά επιτόκια, οι επενδυτικές φούσκες, τα τραπεζικά κραχ και οι πληθωριστικές πιέσεις, απειλούν να καταστρέψουν ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Περισσότερο επικίνδυνο από οτιδήποτε άλλο είναι η υπερχρέωση του πλανήτη – λόγω της οποίας είναι αδύνατη η επιστροφή πολλών χωρών σε πορεία ανάπτυξης, ενώ χωρίς ανάπτυξη ο καπιταλισμός δεν είναι σε θέση να επιβιώσει.

Εν προκειμένω υπάρχουν τέσσερις δρόμοι, μέσω των οποίων είναι δυνατή η μείωση των χρεών ως ποσοστό επί του ΑΕΠ, για να ακολουθήσει η ανάπτυξη: (α) η εξόφληση τους από τους οφειλέτες, (β) η διαγραφή τους από τους δανειστές, είτε η ονομαστική, είτε η έμμεση – όπως με τη χρηματοπιστωτική καταστολή με μηδενικά ή/και αρνητικά επιτόκια, (γ) η ταχύτερη ανάπτυξη της οικονομίας, σχετικά με τη αύξηση των χρεών, καθώς επίσης (δ) τα χρήματα από το ελικόπτερο. Κάθε μία από αυτές όμως έχει σημαντικά μειονεκτήματα, τα οποία είναι τα εξής:

(α) Στην πρώτη περίπτωση (εξοφλήσεις χρεών), οι οφειλέτες μειώνουν σημαντικά τις δαπάνες τους, με στόχο να συγκεντρώσουν χρήματα για να περιορίσουν τα χρέη τους – κάτι που όμως μειώνει τη ζήτηση στην οικονομία και την οδηγεί σε ύφεση, με αποτέλεσμα να συρρικνώνεται το ΑΕΠ πιο γρήγορα από τα χρέη, οπότε να αυξάνονται ως ποσοστό του. Πρόκειται για τη γνωστή «ύφεση ισολογισμών» μεκυριότερο παράδειγμα την Ιαπωνία, το δημόσιο χρέος της οποίας έχει φτάσει στο 250%, ενώ η οικονομία της υποχωρεί συνεχώς σχεδόν για 25 χρόνια – με την Ευρώπη να ακολουθεί σήμερα τον ίδιο καταστροφικό δρόμο.

(β)  Η δεύτερη περίπτωση (διαγραφές χρεών) είναι συνώνυμη με τη χρεοκοπία – όπου οι δανειστές αναγκάζονται να διαγράψουν μαζικά χρέη των οφειλετών. Επειδή όμως οι μεγαλύτεροι δανειστές είναι συνήθως οι τράπεζες, καταρρέουν, με αποτέλεσμα να πρέπει να διασωθούν από τα κράτη – οπότε αυξάνονται ξανά τα χρέη.

(γ)  Στην τρίτη περίπτωση (ανάπτυξη ταχύτερη από τα χρέη) απαιτείται η πυροδότηση της ανάπτυξης με την αύξηση της ρευστότητας από τις κεντρικές τράπεζες – η ονομαστική ανάπτυξη δηλαδή, μέσω της ανόδου του πληθωρισμού. Εν τούτοις, έχει οδηγήσει στη δημιουργία κερδοσκοπικών υπερβολών (φούσκες), αφού τα νέα χρήματα οδηγήθηκαν στα πάγια περιουσιακά στοιχεία (μετοχές, ακίνητα), οπότε προκάλεσαν εκεί πληθωρισμό – αυξάνοντας γεωμετρικά τους κινδύνους να ακολουθήσει ένα τρομαχτικό κραχ και χάος.

(δ)  Η τέταρτη λύση (χρήματα από το ελικόπτερο) ήταν μέχρι πρόσφατα ταμπού – αν και δεν φαίνεται καθόλου λάθος, αφού θα ήταν πολύ εύκολο να συμβεί. Εν προκειμένω οι κεντρικές τράπεζες παγώνουν τα ομόλογα των κρατών που έχουν αγοράσει, άτοκα και στο διηνεκές – οπότε ουσιαστικά μετατρέπονται σε χρήματα. Το πρόβλημα επικεντρώνεται στο ότι, οι χρηματαγορές θα έχαναν αμέσως την εμπιστοσύνη τους στα χρήματα, ενώ θα μπορούσε να ακολουθήσει υπερπληθωρισμός – ο οποίος επίσης καταστρέφει το σύστημα.

Ένας μεγάλος κίνδυνος πάντως είναι οι διαφορετικοί δρόμοι που ακολουθούν οι δυτικές χώρες για την επίλυση των προβλημάτων τους – όπου η Ιαπωνία και η Ευρώπη (Γερμανία) επιλέγουν το δρόμο της «αποχρέωσης» που προκαλεί ύφεση, ενώ οι Η.Π.Α. και η Βρετανία τον πληθωρισμό που προκαλεί ανάπτυξη. Στο γράφημα που ακολουθεί φαίνονται τα αποτελέσματα, με χειρότερα αυτά της Ιαπωνίας – με κριτήριο τα επιτόκια των δεκαετών ομολόγων.

Επεξήγηση γραφήματος: Εξέλιξη των δεκαετών επιτοκίων στις Η.Π.Α. (μπλε καμπύλη), στη Βρετανία (πράσινη), στη Γερμανία (μαύρη) και στην Ιαπωνία (κόκκινη)..

Όπως διαπιστώνεται από το γράφημα, αν και τα ιαπωνικά επιτόκια έχουν απομακρυνθεί από τα αρνητικά επίπεδα, έχουν σταθεροποιηθεί γύρω από το μηδέν – με τη βοήθεια της κεντρικής τράπεζας, η οποία έχει τοποθετήσει αυτό το στόχο. Εν τούτοις, η Ιαπωνία αντιμετωπίζει πρόβλημα, επειδή οι αποδόσεις των αμερικανικών, των βρετανικών και πρόσφατα των γερμανικών ομολόγων έχουν ακολουθήσει αντίθετη πορεία – γεγονός που σημαίνει ότι, είναι πλέον πιο ελκυστική για τους επενδυτές η αγορά αυτών των ομολόγων, με την ταυτόχρονη πώληση των ιαπωνικών.

Για να διατηρηθούν τώρα τα ιαπωνικά επιτόκια στο μηδέν, θα πρέπει η κεντρική τράπεζα να αγοράζει όλο και περισσότερα – κάτι που όμως πιέζει την ισοτιμία του γεν προς τα κάτω (σχετικά ανάλογα του ευρώ), όπως συνέβαινε το πρώτο εξάμηνο του 2015. Έτσι αυξάνονται βέβαια οι εξαγωγές της Ιαπωνίας (πρόσφατα σε επίπεδα ρεκόρ), αλλά αργά ή γρήγορα θα αντιδράσει η Κίνα, υποτιμώντας το δικό της νόμισμα – οπότε θα ξεσπάσει ξανά ένας νομισματικός πόλεμος, παράλληλα στονεμπορικό, μεκαταστροφικά αποτελέσματα για τον πλανήτη.

Συνοψίζοντας, η σημερινή κατάσταση του πλανήτη είναι δεδομένη. Εν πρώτοις βιώνει τη μεγαλύτερη υπερχρέωση στην παγκόσμια ιστορία, μετά από 40 χρόνια άκρατου δανεισμού. Κατά δεύτερο λόγο το ύψος των χρεών είναι τόσο μεγάλο, ώστε στραγγαλίζει την οικονομία. Τέλος, το βουνό των χρεών πρέπει οπωσδήποτε να μειωθεί, με κάποιον από τους παραπάνω τέσσερις τρόπους – οι οποίοι είναι όλοι επικίνδυνοι, θα ήταν καλύτερα να μην είχαμε βρεθεί ποτέ σε αυτή τη θέση, αλλά το παρελθόν δεν διορθώνεται και σήμερα είναι πολύ αργά για δάκρυα.

Στα πλαίσια αυτά οι Έλληνες, οι οποίοι νομίζουν πως μόνο αυτοί κατανάλωναν επί πιστώσει και υπερχρεώθηκαν, συμπεριφέρονται εντελώς ανόητα – αφού τα δικά τους χρέη είναι μηδαμινά σε σχέση με πολλές άλλες χώρες, ενώ δεν έκαναν περισσότερα λάθη από όσα τα υπόλοιπα κράτη του πλανήτη.

Η Ευρώπη           

Συνεχίζοντας, αυτά που βιώνουμε είναι ιστορικές αλλαγές τόσο στον υπόλοιπο πλανήτη, όσο και στην Ευρώπη, ενώ ο μέχρι σήμερα ασφαλής και προνομιακός κόσμος των πολιτικών κλυδωνίζεται – αφού οι Πολίτες αντιδρούν διαφορετικά από το παρελθόν, συνήθως εντελώς απρόβλεπτα. Το δημοψήφισμα στη Μ. Βρετανία (BREXIT), οι εκλογές στις Η.Π.Α., καθώς επίσης η πρόσφατη απόφαση των Ιταλών να πουν ΟΧΙ, έχουν τρομάξει τους πολιτικούς – ενώ η κατάσταση αυτή θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Λογικά λοιπόν προβλέπεται πως θα υπάρξουν μεγάλες εκπλήξεις στις επόμενες εκλογές της Γαλλίας, της Ολλανδίας και της Γερμανίας.

Ειδικά όσον αφορά τη Γερμανία, είναι εκτός τόπου και χρόνου αυτοί που θεωρούν ότι ο στόχος της είναι ένα ισχυρό ευρώ, το οποίο παρομοιάζουν με το μάρκο – αφού φαίνεται πως δεν κατανοούν ότι, η γερμανική οικονομική ισχύς στηρίζεται στο υποτιμημένο ευρώ που διευκολύνει τις εξαγωγές της βιομηχανίας της, σε συνδυασμό με την πληθώρα φθηνών χρημάτων που τυπώνει η ΕΚΤ.

Βέβαια, για πολλούς εργαζομένους της χώρας η εικόνα είναι εντελώς διαφορετική – αφού το 22,5% περίπου απασχολείται ήδη σε χαμηλόμισθους τομείς. Οι άνθρωποι αυτοί ούτε πληρώνουν τα συνταξιοδοτικά ταμεία, ούτε φροντίζουν για το μέλλον τους, όταν δεν θα είναι πια σε θέση να εργάζονται – κάτι στο οποίο δεν δίνεται σημασία από τους πολιτικούς, οι οποίοι επευφημούν τα τεράστια πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της χώρας, καθώς επίσης τα αυξημένα φορολογικά έσοδα, εις βάρος τόσο των Πολιτών της, όσο και των εταίρων της.

Ταυτόχρονα αυξάνεται συνεχώς ο αριθμός των μερικώς απασχολουμένων, ενώ οι μισθοί του συνόλου των γερμανών εργαζομένων δεν ακολουθούν την παραγωγικότητα τους – κάτι που είναι θετικό βραχυπρόθεσμα, αφού κλιμακώνεται η ανταγωνιστικότητα της χώρας, αλλά θανατηφόρο μακροπρόθεσμα. Ως εκ τούτου το οικονομικό μοντέλο της Γερμανίας θα αποτύχει, εάν δεν αλλάξει ριζικά – ενώ, εάν τυχόν εκλεγεί ξανά η κυρία Merkel, η Γερμανία θα βιώσει πολύ άσχημες καταστάσεις.

Τέλος, παρά το ότι οι περισσότεροι θεωρούν σχεδόν βέβαιη την εκλογή της, εμείς αμφιβάλλουμε – αφού θεωρούμε πιθανότερη μία κυβερνητική συνεργασία τριών κομμάτων (των δύο αριστερών και των πρασίνων). Εάν τυχόν επαληθευτούμε, η Ευρώπη θα αλλάξει εντελώς εικόνα – σε συνδυασμό με τα εκλογικά αποτελέσματα στις άλλες χώρες.

Ολοκληρώνοντας, η κατάσταση στον πλανήτη είναι τόσο προβληματική, όσο ποτέ μέχρι σήμερα – οπότε το 2017 θα είναι μία χρονιά πολύ σημαντικών εξελίξεων. Στα πλαίσια αυτά η Ελλάδα θα πρέπει να είναι μεν πολύ προσεκτική, όσον αφορά τις κινήσεις της, αλλά καθόλου τρομοκρατημένη – ενώ οι πολιτικοί που βρίσκονται στο εξωτερικό οφείλουν να συμπεριφέρονται ως Έλληνες και όχι ως εκπρόσωποι των κομμάτων τους.

Με απλά λόγια, όταν ο πρωθυπουργός μιλάει στο εξωτερικό είναι για όλους μας και ειδικά για την αξιωματική αντιπολίτευση, ο πρωθυπουργός της Ελλάδας – οπότε οφείλουμε να τον στηρίζουμε, ανεξάρτητα από τις διαφορές που έχουμε μαζί του στο εσωτερικό, οι οποίες είναι εύλογες μετά τα δεκάδες λάθη τεραστίου μεγέθους που έχει κάνει.

Ειδικά όσον αφορά το επίδομα προς τους συνταξιούχους, το οποίο σχεδόν διπλασίασε την εσωτερική κατανάλωση και έδωσε ζωή στη χριστουγεννιάτικη αγορά, αφού οι φτωχές αυτές εισοδηματικές ομάδες έχουν άμεσες ανάγκες που πρέπει να καλύψουν, δεν έπρεπε σε καμία περίπτωση να γίνει αντικείμενο κριτικής από την αντιπολίτευση – αφού έδωσε τροφή στον κ. Σόιμπλε, όσον αφορά την υπονόμευση της Ελλάδας για την εξυπηρέτηση των δικών του συμφερόντων.

Σε κάθε περίπτωση όμως, η Ελλάδα θα τα καταφέρει να ξεπεράσει την κρίση, όπως τα καταφέρνει για πάνω από 4.000 χρόνια, αφού διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις – με μεγάλο μειονέκτημα της όμως τη διχόνοια, ειδικά μεταξύ των πολιτικών και κυρίως των Πολιτών (αφού οι πολιτικοί συχνά προσποιούνται με στόχο τη νομή της εξουσίας), η οποία πρέπει με κάθε τρόπο να καταπολεμηθεί, το δυνατόν γρηγορότερα.

Κλείνοντας, ευχόμαστε Καλά Χριστούγεννα, με υγεία και ευτυχία σε όλους τους Έλληνες, με τη βεβαιότητα πως το 2017 θα είναι πολύ καλύτερο – όσο παράδοξο και αν ακούγεται κάτι τέτοιο σήμερα, μετά από οκτώ χρόνια κρίσης. Αρκεί βέβαια να μην περιμένουν καμία βοήθεια από κανέναν, πιστεύοντας στις ικανότητες τους και στον εαυτό τους – τονίζοντας ξανά πως όλες οι άλλες χώρες βιώνουν ανάλογα προβλήματα, οπότε δεν αποτελούμε καμία εξαίρεση, αλλά τον κανόνα.