2030: και τα τούβλα θα σκέφτονται!

Τι προβλέπει για το μέλλον μας το πρώτο πόρισμα των εμπειρογνωμόνων που μελετούν την τεχνητή νοημοσύνη και τις επιπτώσεις της στη ζωή μας
Είμαστε σίγουροι πια ότι δεν ξέρουμε τι μας ξημερώνει αύριο. Αλλά… μεθαύριο; Υπάρχει κάποια αξιόπιστη πηγή να μας πει σε τι κόσμο θα ζήσουν τα παιδιά μας αν – λέμε, αν – ο κόσμος μας ξεπεράσει την παρούσα κρίση;Υπάρχει, και μίλησε. Ας δούμε λοιπόν τι μας είπε.


Η «μελέτη του αιώνα»
Το τι θα φέρει στον 21ο αιώνα η διείσδυση της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας είναι ένα ερώτημα που απασχόλησε και απασχολεί τους περισσότερους πρωτεργάτες του αντίστοιχου επιστημονικού πεδίου. Ενας από αυτούς, ο διευθυντής του Εργαστηρίου Ερευνών Redmond της Microsoft, ονόματι Ερικ Χόρβιτζ, πρότεινε το 2004 να δημιουργηθεί μια διαρκής επιτροπή εμπειρογνωμόνων που θα παρακολουθεί τις εξελίξεις και θα προβλέπει τα επόμενα βήματα της τεχνολογίας, ώστε να παρέχει την καλύτερη δυνατή εκτίμηση για τον οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης. Η πρότασή του υιοθετήθηκε και χρηματοδοτήθηκε από το αμερικανικό Πανεπιστήμιο Στάνφορντ, που συγκάλεσε και τη διεθνή ομάδα εμπειρογνωμόνων για τη στελέχωση της επιτροπής που θα επιτελούσε την «100χρονη μελέτη της τεχνητής νοημοσύνης» (AI100). Στις αρχές Σεπτεμβρίου 2016 η 17μελής αυτή επιτροπή παρουσίασε το πρώτο της πόρισμα, υπό τον τίτλο «Τεχνητή νοημοσύνη και ζωή το 2030» (βλ. https://ai100.stanford.edu/sites/default/files/ai_100_report_0831fnl.pdf).
Η προσεκτική ανάγνωση των 52 σελίδων αυτού του πρώτου πορίσματος – που τη συστήνουμε ιδιαίτερα στους νομοθέτες μας – εξετάζει αφενός τις εξελίξεις της τελευταίας 15ετίας και αφετέρου προϊδεάζει για το τι θα γίνει και το πώς θα προετοιμαστούμε καλύτερα για την έλευσή του. Στις πρώτες του σελίδες εξηγεί με αφοπλιστική εκλαΐκευση το «ποιο είναι τι» στον κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά και μας προειδοποιεί: από όσα έχουμε ως τώρα, καμία μηχανή μας δεν δικαιούται ακόμη τον χαρακτηρισμό «έξυπνη». Εχουμε καταφέρει να φτιάξουμε ευπροσάρμοστες μηχανές που αντιδρούν στο περιβάλλον τους αλλά ακόμη… δεν σκέφτονται.
Στη συνέχεια του πορίσματος παρατίθενται οι εξελίξεις και οι προοπτικές σε οκτώ κύριους τομείς της ζωής μας – με άμεσο αποδέκτη πρωτίστως τον αμερικανό πολίτη. Το πιο σημαντικό πάντως κεφάλαιο της έκθεσης μάλλον είναι εκείνο που εξετάζει τον μελλοντικό αντίκτυπο της τεχνητής νοημοσύνης στην απασχόληση. Με το ήμισυ του συνόλου των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ να κινδυνεύουν ήδη από τη χρησιμοποίηση των ρομπότ, η επιτροπή δεν κρύβει την ανησυχία της για το μέλλον όταν γράφει ότι «η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει μεγάλες επιπτώσεις στη μελλοντική απασχόληση», αλλά «είναι δύσκολο να εκτιμήσει κανείς με ακρίβεια τις τρέχουσες θετικές ή αρνητικές συνέπειες». Απλώς, «στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον, ένα ευρύ φάσμα θέσεων εργασίας, από εκείνες των κηπουρών και των φορτηγατζήδων ως και των ακτινολόγων, ενδεχομένως θα υποστεί τις συνέπειες», έγραψαν.
Η ενημέρωση είναι το ήμισυ του παντός
Στο τέλος της έκθεσης οι συγγραφείς της επισημαίνουν ότι το έργο τους έχει πραγματικό στόχο να ενημερώσει την κοινωνία για τα ρίσκα που παίρνει με την τεχνητή νοημοσύνη, ώστε οι όποιες αρνητικές επιπτώσεις της να προλαμβάνονται και να ελαχιστοποιούνται. Αντίστοιχα, μια καλά πληροφορημένη κοινωνία θα είναι λιγότερο φοβική απέναντι στην τεχνητή νοημοσύνη και θα βοηθάει την τεχνολογία να αναπτύσσεται ανεμπόδιστη από «παράλογες πολιτικές επιλογές». Εν τέλει, η επιτροπή προσφέρει τρεις κατευθυντήριες οδηγίες για την αντιμετώπιση των όποιων ανησυχιών μας γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη:
1. Να διαμορφώσουμε ένα πλαίσιο απόκτησης εμπειρογνωμοσύνης ως προς την τεχνητή νοημοσύνη σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης. Η αποτελεσματική διακυβέρνηση απαιτεί περισσότερους ανθρώπους που θα κατανοούν και θα μπορούν να αναλύουν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, των στόχων των προγραμματιστών τους και των κοινωνικών αξιών.
2. Να παραμερίσουμε το όποια εμπόδια στην έρευνα ως προς την ασφάλεια, την προστασία της ιδιωτικότητας και τις κοινωνικές επιπτώσεις των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης.
3. Να αυξήσουμε τη δημόσια και την ιδιωτική χρηματοδότηση για διεπιστημονικές μελέτες των κοινωνικών επιπτώσεων της τεχνητής νοημοσύνης.
Τελειώνοντας την ανάγνωση του πορίσματος, αποκομίζει κανείς τη γεύση ότι η επιτροπή έκανε μια αρκετά καλή αρχή και μας ενημέρωσε για πολλά. Εχει όμως μια αχίλλειο πτέρνα – αναπόφευκτη – που αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο απόλυτης απώλειας του ελέγχου μελλοντικά: άφησε εκτός πεδίου παρατήρησής της τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στον στρατιωτικό τομέα. Αν εκεί λοιπόν «τα τούβλα παραγίνουν έξυπνα», ποιος θα μας προστατέψει από τους ρομποτικούς προστάτες μας;
Πού θα δούμε την τεχνητή νοημοσύνη
Σύμφωνα με το πρώτο πόρισμα της «μελέτης του αιώνα», οι τομείς της καθημερινότητάς μας που αναμένεται να επηρεαστούν ιδιαίτερα από την εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης είναι οι εξής οκτώ:
Μεταφορές: Τα αυτόνομα αυτοκίνητα και φορτηγά, καθώς και τα εναέρια οχήματα παράδοσης εμπορευμάτων, θα αλλάξουν ενδεχομένως τον τρόπο με τον οποίο μετακινούμαστε, ψωνίζουμε και εργαζόμαστε, εισάγοντας νέα πρότυπα διαβίωσης και ψυχαγωγίας στο αστικό περιβάλλον.
Ρομποτικοί βοηθοί: Ακριβώς όπως συμβαίνει ήδη με τις ρομποτικές ηλεκτρικές σκούπες σε αρκετά αμερικανικά σπίτια, εξειδικευμένα ρομπότ θα καθαρίζουν μελλοντικά, ενώ θα παρέχουν προστασία σε χώρους διαμονής ή εργασίας, εξοπλισμένα με κατάλληλους αισθητήρες και κυκλώματα ελέγχου από μακριά.
Υπηρεσίες υγείας: Οι τωρινές συσκευές παρακολούθησης της προσωπικής μας υγείας και οι χειρουργικές επεμβάσεις με τη βοήθεια ρομπότ είναι μόνον ο προπομπός των όσων θα έλθουν όταν η τεχνητή νοημοσύνη κερδίσει την εμπιστοσύνη των γιατρών και των νοσηλευτών, των ασθενών και των ρυθμιστικών αρχών.
Εκπαίδευση: Σήμερα, οι διαδραστικοί πίνακες ήδη βοηθούν τους μαθητές στα σχολεία να κατανοήσουν καλύτερα τα μαθηματικά ή να μάθουν ευκολότερα ξένες γλώσσες. Αύριο, όταν θα έχουν εξελιχθεί οι πλατφόρμες φυσιολογικής επεξεργασίας της γλώσσας, η επιβοήθηση της διδασκαλίας θα γίνει πολύ πιο αποδοτική.
Ψυχαγωγία: Η ενσωμάτωση και αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στα εργαλεία ανάπτυξης περιεχομένου και τα κοινωνικά δίκτυα θα προσφέρουν νέους τρόπους συγκέντρωσης, οργάνωσης και παράδοσης του ψυχαγωγικού υλικού, ώστε να είναι πιο συναρπαστικό, εξατομικευμένο και διαδραστικό.
Δημόσια ασφάλεια: Οι βιντεοκάμερες, το λογισμικό παρακολούθησης και τα αερομπότ (drones), που ήδη χρησιμοποιούνται, θα αξιοποιούν μελλοντικά τις δυνατότητες που θα τους παρέχει η τεχνητή νοημοσύνη για να αναλύουν τις πιθανές εγκληματικές συμπεριφορές με τρόπο ώστε να μειώνεται η επίδραση της ανθρώπινης προκατάληψης και να ενισχύεται η ασφάλεια χωρίς περιορισμό της ελευθερίας ή της αξιοπρέπειας των πολιτών.
Φροντίδα των αναξιοπαθούντων: Στη φτωχοποίηση και περιθωριοποίηση κοινωνικών ομάδων, από όποιο αίτιο, θα πρέπει να αντιταχθούμε και με επενδύσεις σε «έξυπνες τεχνολογίες αρωγής». Για παράδειγμα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βελτιώσει εξαιρετικά τα μοντέλα πρόβλεψης μολύνσεων ή επιδημιών, ή να μας προσφέρει πολύ πιο αποτελεσματικά μοντέλα διανομής τροφίμων στους έχοντες ανάγκη.
Απασχόληση: Ο τομέας αυτός είναι ο πιο προβληματικός. Η επιτροπή επισημαίνει ότι θα πρέπει να αρχίσει άμεσα η αναζήτηση λύσεων για το πώς θα επιβοηθούνται οι άνθρωποι στην αναπροσαρμογή τους όταν οι ραγδαίες αλλαγές στο επιχειρησιακό και οικονομικό περιβάλλον θα οδηγούν σε απώλεια των υπαρχουσών θέσεων εργασίας, καθώς  και για τη δημιουργία νέων και διαφορετικών.