Από την Όψη κι απ’ την Κόψη…

Όταν ξεσηκώθηκαν οι Έλληνες στο Μωρηά και τη Ρούμελη, εκεί στις αρχές του 19ου αιώνα, οι αριθμοί ήταν εναντίον τους, οι συσχετισμοί ήταν εναντίον τους, η πρόσφατη ιστορία ήταν εναντίον τους, οι διεθνείς συσχετισμοί ήταν τότε εναντίον τους, οι γεωπολιτικές ισορροπίες (μετά την εγκαθίδρυση της Ιεράς Συμμαχίας) ήταν εναντίον τους, και ο ριζωμένος «ραγιαδιασμός» ανάμεσά τους ήταν εναντίον τους.
Όλα ήταν εναντίον τους!
Κι όμως ξεσηκώθηκαν. Και τελικά τα κατάφεραν…
Ναι, τους βοήθησαν και οι «ξένοι» – στο Ναυαρίνο, ας πούμε…
Αλλά αν δεν άντεχαν έξη ολόκληρα χρόνια – από το 1821 ως το 1827 – δεν θα υπήρχε ναυμαχία στο Ναυαρίνο να τους «σώσει»…
Κι αν δεν άντεχαν και την πίεση του Ιμπραήμ το 1827 – αν δεν κρατούσαν ελεύθερο το μισό Μωρηά – καμία ναυμαχία ξένων στόλων δεν θα τους έσωζε.

Ναι, τους βοήθησε και ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828-29, αλλά αν δεν άντεχαν μέχρι τότε κι αν δεν αρνιούνταν πεισματικά να παραμείνουν ημιαυτόνομη επαρχία των Οθωμανών ως τότε, δεν θα μπορούσαν να επωφεληθούν από τη ρωσική νίκη και δεν θα ιδρυόταν το Ελληνικό κράτος το Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1830.
Κι όταν ακόμα κατάφεραν οι Έλληνες να δημιουργήσουν δικό τους ανεξάρτητο κράτος, τίποτε καλό δεν προοιωνιζόταν γι’ αυτούς:
Η Τουρκία εξακολουθούσε να είναι τεράστια και απειλητική δύναμη δίπλα τους, που εκτεινόταν από το Δούναβη ως τον Περσικό Κόλπο!
Οι «Προστάτιδες Δυνάμεις» εξακολουθούσαν να θεωρούν αναγκαία τη στήριξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έστω και ως «Μεγάλου Ασθενούς» – για άλλα 80 χρόνια περίπου.
Και μέσα στο νεοπαγές κρατίδιο της Ελλάδος, υπήρχε αναρχία, διχασμός, οικονομικός και κοινωνικός μαρασμός…
Διαιώνιση της κλεπτοκρατίας και, επί πλέον ξενοκρατία, υπό την αιγίδα των Βαυαρών πλέον.
Τον πρώτο κυβερνήτη τους, τον Καποδίστρια τον δολοφόνησαν!
Τον πρωτεργάτη της Ανεξαρτησίας τους, Θεόδωρο Κολοκοτρώνη τον φυλάκισαν, τον καταδίκασαν σε θάνατο και παρά λίγο να τον οδηγήσουν στη λαιμητόμο!
Ο ήρωας στρατηγός της Επανάστασης Νικήτας Σταματελόπουλος ή Νικηταράς φυλακίστηκε από τους Βαυαρούς και τελικά πέθανε πάμπτωχος – ξένος πρέσβης τον έπιασε έξω από Εκκλησία να ζητιανεύει…
Ο μπουρλοτιέρης Ματρόζος και τόσοι άλλοι ήρωες του 21 πέθαναν πάμπτωχοι και ξεχασμένοι.
Τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη και του Κολοκοτρώνη είναι συγκλονιστικά για το μεγαλείο της ανθρώπινης ψυχής, αλλά και τόσο αποκαρδιωτικά για τα πρώτα βήματα του Ελληνικού κράτους.
Κι όμως! Παρ’ ό,τι οι δάφνες της Ελευθερίας σύντομα ξεθώριασαν και συχνά κυλίστηκαν στις λάσπες εσωτερικών διχασμών, η νέα Ελλάδα άντεξε.
Και όχι μόνο άντεξε, αλλά επί 82χρόνια περίπου, ξεσηκωνόταν και έχανε διαρκώς πολέμους, αλλά – πράγμα περίεργο, κι αληθινά μοναδικό: κέρδιζε συνεχώς εδάφη!
Έχανε πολέμους, αλλά κέρδιζε εδάφη!
Αιματοκυλούνταν εσωτερικά, άλλαζε δυναστείες και δυνάστες, και κυβερνήσεις και καθεστώτα – αλλά μεγάλωνε!
Πρώτα με τα Επτάνησα (1864).
Μετά με τη Θεσσαλία και μέρος του Νομού Άρτης (1881).
Ακόμα και μετά τον «ατυχή» ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, το ήδη χρεοκοπημένο κρατίδιο, ταπεινώνεται στρατιωτικά, αλλά είναι η Τουρκία που χάνει την επόμενη χρονιά την Κρήτη (εξ αιτίας της οποίας είχε ξεκίνησε ο Πόλεμος εκείνος)…
Μοναδικό στην Ιστορία παράδειγμα που ο νικητής του Πολέμου χάνει εδάφη και ο νικημένος τελικά κερδίζει εδάφη!
Και τότε είναι που περνάει και υπό την διαρκή εποπτεία του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) που κράτησε 65 χρόνια περίπου…
Την επόμενη δεκαετία, την πρώτη του 20ου αιώνα, η Ελλάδα επουλώνει λίγο- λίγο τις πληγές της, αλλά η χώρα παραμένει διεθνώς απομονωμένη και εσωτερικά μίζερη.
Όπου μετά από τόσες απογοητεύσεις, φαινομενικά κυριαρχεί η ιδιωτεία, η αδιαφορία και η ιδιοτέλεια. Τόσο που ο Ίων Δραγούμης καταγγέλλει τους συμπατριώτες τους εκείνης της εποχής (1905) ως «αισχρό έθνος μπακάληδων»…
Κι όμως, εκείνο το «αισχρό έθνος μπακάληδων» λίγα χρόνια αργότερα, ξεσηκώνεται και ξεχύνεται και κάνει μια νέα εποποιία: του 1912-13!
Και η «ξοφλημένη» Ελλάδα της εποχής… διπλασιάζεται!
Κι ύστερα μεσολαβούν κι άλλα επικά και δραματικά: η Ελλάδα διχάζεται και ξανά-ξεσηκώνεται και φτάνει… 42 χιλιόμετρα έξω από την Άγκυρα, και βιώνει τη μεγάλη Καταστροφή της Μικράς Ασίας.
Αλλά αν δείτε τη δεκαετία 1912-1922, η χώρα υπερδιπλασιάστηκε και το βίωσε τελικά ως… Καταστροφή!
Κι ύστερα ξανακλείνεται στον εαυτό της. Και… ξανά-διχάζεται!
Κι ύστερα βιώνει νέες αναστατώσεις. Και τελικά μπλέκει στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπου αναδεικνύεται η πρώτη χώρα που νίκησε στρατιωτικά τον Άξονα!
Εναντιώθηκε στο Φασισμό και το Ναζισμό, όταν οι άλλοι λαοί είτε συνθηκολογούσαν μαζί τους είτε υπέκυπταν αμαχητί στην μπότα τους.
Και τελικά βιώνει τη χειρότερη Κατοχή της Ιστορίας της (1941-44).
Και μέσα σε δέκα χρόνια – την τραγική δεκαετία του ’40 – ο Πόλεμος με τη Φασιστική Ιταλία μας στοίχισε 13,6 χιλιάδες νεκρούς, η Κατοχή μας στοίχισε 84 χιλιάδες εκτελεσμένους, ο Εμφύλιος μας στοίχισε 154 χιλιάδες νεκρούς, αλλά οι συνολικές απώλειες της χώρας μαζί με την πείνα και τις κακουχίες ξεπέρασαν τις 750 χιλιάδες!
Σε ένα συνολικό πληθυσμό που δεν ξεπερνούσε τότε τα 6 εκατομμύρια…
Τότε η Ελλάδα ήταν πραγματικά «ημιθανής». Κι όσοι έμειναν ζωντανοί έσπευδαν να φύγουν αμέσως μετά, την επόμενη δεκαετία, ως μετανάστες στην ανοικοδόμηση της Ευρώπης, στην Αμερική, τον Καναδά και την Αυστραλία.
Ξένοι παρατηρητές που επισκέπτονται τη χώρα τότε, δεν κρύβουν την απογοήτευσή τους. Ο Αμερικανός Πώλ Πόρτερ συντάσσει την περιβόητη έκθεσή του το 1947 με την οποία διαπιστώνει ότι η Ελλάδα είναι εξαιρετικά δύσκολο να συνέλθει, να επουλώσει τις πληγές και να ξανασταθεί στα πόδια της για κάμποσες γενεές.
Κι όμως, η Ελλάδα τις επόμενες δύο δεκαετίες στέκεται στα πόδια της και αναπτύσσεται με ραγδαίους ρυθμούς.
Περνάει νέες εσωτερικές περιπέτειες κρίσεις, δικτατορίες και εθνικές καταστροφές (στην Κύπρο αυτή τη φορά), αλλά συνεχίζει να αναπτύσσεται.
Αναπτύσσεται με στρεβλό τρόπο – που τώρα τον πληρώνει, μαζί με αρκετές ακόμα «αμαρτίες» της – αλλά έχει σήμερα, παρά την κρίση της, το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο (κατά κεφαλήν εισόδημα) απ’ όλες τις γειτονικές χώρες (της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένης), και το μεγαλύτερο ΑΕΠ απ’ όλες τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες ΜΑΖΙ!
Αυτό το «αισχρό έθνος μπακάληδων» κατά τον Ίωνα Δραγούμη το 1905…
Αυτή η «χαμένη υπόθεση» κατά τον Πολ Πόρτερ το 1947… Πώς καταφέρνει να ξεσηκώνεται, να ξεπετιέται και να ξαναγεννιέται, τη στιγμή που ψυχορραγεί και πεθαίνει;
Πώς καταφέρνει να τα… σκατώνει μεγαλοπρεπώς, να διχάζεται και να αιματοκυλιέται, ίσα-ίσα τη στιγμή που δοξάζεται και μεγαλουργεί;
Πώς καταφέρνει να μεταπλάθει πάντα την ανείπωτη δόξα της σε αφόρητη μιζέρια διαρκείας ή πάλι, τις αλλεπάλληλες ήττες της σε τελικές κι απροσδόκητες νίκες;
Ερώτημα αναπάντητο…
Μυστήριο μέγα και αξεδιάλυτο.
Να πώς το αντιμετώπισαν μεγάλες προσωπικότητες και ιστορικοί ηγέτες:
Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις. –Οδυσσέας Ελύτης
Ότι το μυαλό και η καρδιά είναι για το ανθρώπινο σώμα, είναι η Ελλάς για την ανθρωπότητα. –Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Ετούτος δω ο λαός δε γονατίζει, παρά μονάχα μπροστά στους νεκρούς του. –Γιάννης Ρίτσος
Αν οι Έλληνες αποκτήσουν μόρφωση και ενότητα, αλίμονό μας. –Ουίνστον Τσώρτσιλ
Το πρώτο σου χρέος, εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους.
Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους.
Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει. –Νίκος Καζαντζάκης
Ο κόσμος είναι η Ελλάδα που διαστέλλεται. Η Ελλάδα είναι ο κόσμος που συστέλλεται. –Βίκτωρ Ουγκώ
Στην Ελλάδα ποτέ δεν σου συγχωρούν την επιτυχία. – Γιάννης Τσαρούχης
Γι’ αυτά τα μάρμαρα επολεμήσαμε. –Γιάννης Μακρυγιάννης
Οι Έλληνες είναι τρελλοί, αλλά έχουν Θεό φρόνιμο. –Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
Η Ελλάδα επιζεί ακόμα, επιζεί νομίζω μέσα από διαδοχικά θαύματα. –Νίκος Καζαντζάκης
Χάριν της ιστορικής αληθείας οφείλω να διαπιστώσω ότι μόνον οι Έλληνες, εξ όλων των αντιπάλων οι οποίοι με αντιμετώπισαν, πολέμησαν με παράτολμον θάρρος και υψίστην περιφρόνησιν προς τον θάνατον… –Αδόλφος Χίτλερ
Η Ελλάδα, η χώρα των παράλληλων μονολόγων –Γιώργος Σεφέρης
Άκουσα στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης το Ευαγγέλιο σε όλες τις γλώσσες. Η Ελληνική αντήχησε άστρο λαμπερό μέσα στη νύχτα. –Βόλφγκανγκ Γκαίτε
Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει. Συνεχώς ξεψυχάει… — Δημήτρης Χορν
Το πολιτιστικό φορτίο που κουβαλάει ο Έλληνας παντρεύει αρμονικά τα αταίριαστα! Συνυπάρχει πάντα μέσα του, στο συλλογικό του υποσυνείδητο, στις στιβάδες της γλώσσας του και στην κυτταρική του «μνήμη», κάθε αρετή και κάθε «αμαρτία» ταυτόχρονα:
Συνυπάρχουν συνεχώς:
Η γενναιότητα με τη μικρότητα.
Η μεγαλοψυχία με την ποταπότητα.
Το φιλότιμο με την ξεδιαντροπιά.
Η αναζήτηση της γνώσης με την προκατάληψη.
Ο έρωτας προς την Ελευθερία με το αδελφοκτόνο μίσος.
Η εκπληκτική δημιουργικότητα με την καταστροφική μανία.
Η ομορφιά με την ασχήμια.
Η Αρμονία με το Χάος.
Κι έτσι έχει μέσα του δυνάμεις φοβερές, που όταν απελευθερωθούν τον κάνουν ανίκητο. Αλλά που τελικά δεν κατορθώνει να τις ελέγξει.
Κι αυτή είναι η διχοστασία του Έλληνα.
Ο Κωστής Παλαμάς έγραψε κάποτε σε καιρούς σκοτεινούς (1908):
Δεν έχεις Όλυμπε θεούς, μηδέ λεβέντες Όσσα, ραγιάδες έχεις μάνα γη, σκυφτούς για το χαράτσι, κούφιοι και οκνοί καταφρονάν τη θεία τραχειά σου γλώσσα, των Ευρωπαίων περίγελα και των αρχαίων παλιάτσοι …
Ο ίδιος έγραψε λίγα χρόνια αργότερα:
Η Μεγαλοσύνη των λαών δεν μετριέται με το στρέμμα. Με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα.
Κι ο ίδιος ο Παλαμάς παράγγειλε, λίγο πριν πεθάνει (1940):
Αυτό το λόγο θα σας πω, δεν έχω άλλο κανένα, μεθύστε με τ’ αθάνατο κρασί του Εικοσιένα!
Τι απ’ όλα αυτά είμαστε εμείς;
Όλα!
Ο Έλληνας ζει ένα διαρκές big bang!
Μια «Μεγάλη Έκρηξη», που δημιουργεί τα πάντα και καταστρέφει τα πάντα.
Κι αυτό είναι το ιστορικό του στοίχημα που συνοψίζεται σε μια λέξη: Ελευθερία!
Και δεν είναι τυχαίο που ο Εθνικός του Ύμνος δεν υμνεί τη χώρα και τις ομορφιές της, ούτε την Ιστορία της, ούτε τη γενναιότητα και τις αρετές των Ελλήνων, αλλά υμνεί την Ελευθερία!
Που από μέσα του ξεπηγάζει συνεχώς, αλλά δεν μπορεί να την ελέγξει…
Κι άλλες φορές τον καίει και τον μαραζώνει – κι άλλες φορές γίνεται ρομφαία και τον δοξάζει.
Την γνωρίζει πάντα από την Όψη και από την Κόψη.
Αναμετριέται διαρκώς με την Όψη της Ελευθερίας – και με την Κόψη του σπαθιού της – τη φοβερή.
Αν κοιτάξουμε σήμερα γύρω μας, έχουμε χίλιους λόγους να απαισιοδοξούμε.
Όλα μαύρα!
Αλλά αν κοιτάξουμε πίσω την Ιστορία μας – την πρόσφατη μάλιστα! – θα δούμε πολλές άλλες στιγμές, πολύ χειρότερες από τις τωρινές, πολύ πιο σκοτεινές και αποκαρδιωτικές.
Που τελικά τις ξεπεράσαμε! Όλες! Και βγήκαμε δυνατότεροι…
Ίσως γιατί «μοίρα» μας είναι να φτιάχνουμε τη μοίρα μας εμείς οι ίδιοι!
Και τα καλύτερα και τα χειρότερα…
Μοίρα μας τελικά είναι η Ελευθερία.
Και ιστορικό μας στοίχημα είναι να μάθουμε κάποτε να αντικρίζουμε κατάματα την Όψη της, χωρίς να μας τυφλώνει.
Και να χειριζόμαστε την Κόψη της, χωρίς να ματώνουμε οι ίδιοι…