paske . larco . mei : Πώς υπονομεύεται η εσωτερική κυριαρχία του κράτους...

Πώς υπονομεύεται η εσωτερική κυριαρχία του κράτους...

Η δομή του σύγχρονου κόσμου -κρατοκεντρική, όπως θα έλεγαν οι διεθνολόγοι- βρίσκει ουσιαστικά τις ρίζες της στο 1648, οπότε με τη Συνθήκη της Βεστφαλίας συμφωνήθηκε ο χωρισμός του σε κράτη.

Δεν υπήρχαν από πάντα τα κράτη όπως είναι γνωστά σήμερα, και σε καμία περίπτωση δεν θα υπάρχουν για πάντα. Αξίζει, όμως, να ενσκήψει κανείς σε μερικές από τις πτυχές τους που αφορούν άμεσα σε όλους, και δίχως τις οποίες η ζωή θα ήταν πολύ διαφορετική.

Το παρόν άρθρο θα ασχοληθεί κυρίως με αυτό που αποκαλείται εσωτερική κυριαρχία του κράτους – δηλαδή, νομιμοποιημένη άσκηση βίας της οποίας το κράτος κατέχει το μονοπώλιο, και ιδιαίτερα με τις περιπτώσεις όπου αυτό αποτυγχάνει να την ασκήσει αποτελεσματικά. Το εύρος αυτών των περιπτώσεων είναι μεγάλο, όμως μεγαλύτερο βάρος θα δοθεί στις περιπτώσεις “απαγορευτικών” ζωνών-περιοχών μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων (καθώς αφορούν άμεσα στον ελληνικό χώρο), αλλά και στην ακραία περίπτωση δημιουργίας ημι-κράτους στο εσωτερικό ήδη υπάρχοντος κράτους – φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί στη Μέση Ανατολή.

Το παρόν άρθρο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην προσέγγιση του Charles Tilly για τη δημιουργία των κρατών και τη λειτουργία τους. Στο διάσημο, αλλά και επίμαχο άρθρο του “Warmaking and statemaking as organized crime” αναφέρει ότι, κατά τη διάρκεια της ανάδυσης των σύγχρονων κρατών τον 17ο αιώνα, οι έχοντες την εξουσία αποφάσισαν, πρώτον, να αυξήσουν τη δημοτικότητά τους απέναντι στον λαό -κρίνοντας ότι είναι πιο σημαντικό να τον έχουν για σύμμαχο, παρά για εχθρό- και, δεύτερον, να δημιουργήσουν μία ξεχωριστή από τον στρατό οντότητα για την εσωτερική προστασία, η οποία θα απευθύνεται άμεσα σε αυτούς. Η εξέλιξη αυτού του πρώιμου μοτίβου οδηγεί στην ύπαρξη της σημερινής αστυνομίας, και στην άσκηση αυτού που ονομάζεται “νομιμοποιημένη βία” από μεριάς του κράτους.

Παρ’ όλα αυτά, η βία αυτή δεν αναγνωρίζεται από όλους ως νομιμοποιημένη, και η προστασία που παρέχει το κράτος σε διάφορες περιπτώσεις υπονομεύεται τόσο μέσα στα μεγάλα αστικά κέντρα των ευρωπαϊκών χωρών, όσο και σε πιο απομακρυσμένες περιοχές. Έτσι, σε ακμάζουσες ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Παρίσι και η Στοκχόλμη έχουν δημιουργηθεί οι λεγόμενες no-go zones – στα ελληνικά ο όρος θα μπορούσε να αποδοθεί ως “ζώνες απαγορευμένης προσέλευσης”, αλλά δεν θα ήταν ακριβής. Ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει περιοχές όπου η αστυνομία δυσκολεύεται να παρέμβει και να εκτελέσει το έργο της, κυρίως λόγω της αυξημένης εγκληματικότητας και της μη αναγνώρισης της δικαιοδοσίας της. Η δημογραφία των περιοχών αυτών αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από “αναρχικές” τρομοκρατικές οργανώσεις, συμμορίες και μουσουλμανικό πληθυσμό – με τον τελευταίο να αυξάνεται ταχύτατα, ακολουθώντας τη μεταναστευτική κρίση.

Δεν πρέπει, όμως, να πέσει κάποιος στην παγίδα του όρου “no-go”. Συνήθως οι εδαφικές αυτές περιοχές δημιουργούν αναταραχές σε περιόδους κρίσης της χώρας ενώ, γενικά, πρόκειται απλώς για κακόφημες περιοχές που δεν έχουν λόγο να επιδείξουν έντονα τις αναθεωρητικές τους τάσεις. Η κριτική που αενάως ασκείται στους πολιτικούς θεσμούς, στην αποτελεσματικότητα και στην ικανότητα του κράτους να αντεπεξέλθει στις δυσχερείς συνθήκες, εντείνεται σε περιόδους κρίσης, και ενισχύεται σιωπηλά από μία συνολική έλλειψη εμπιστοσύνης της κοινωνίας προς τα κυβερνώντα πρόσωπα, η οποία μεταφράζεται ως αμφισβήτηση των θεσμών. Σε εκείνη ακριβώς τη στιγμή, είτε για πολιτικούς είτε για οικονομικούς είτε για θρησκευτικούς λόγους, οι ζώνες αυτές απαξιώνουν το μονοπώλιο της βίας, και “αντεπιτίθενται” στο κράτος.

Στη διεθνή αρθρογραφία έχει επικρατήσει μία σχετική σύγχυση γύρω από τον όρο αυτόν, καθώς αλλού χρησιμοποιείται απλά για περιοχές χαμηλού βιοτικού επιπέδου και ανάπτυξης και υψηλής ανεργίας, ενώ αλλού για περιοχές με έντονη ύπαρξη εγκληματικών συμμοριών, κρατικής αντίστασης ή θρησκευτικού δογματισμού. Οι αστυνομικές αναφορές τείνουν να επιβεβαιώνουν τα χαρακτηριστικά της δεύτερης χρήσης, χωρίς όμως αυτά να μπορούν ακόμα να οριστούν μετά βεβαιότητας.

Θα υπέθετε κανείς, με μεγάλο δισταγμό, ότι τέτοιες ζώνες όπου τα όργανα διατήρησης της τάξης και της ασφάλειας μέσα στο κράτος χάνουν τον έλεγχο, αποτελούν μία πρώιμη, εμβρυακή μορφή αυτού που μπορεί -σε ακραίες περιπτώσεις- να μετεξελιχθεί σε ημι-κράτος. Το ημι-κράτος ανέκυψε ως όρος από τον Βρετανό καθηγητή Robert Jackson, ο οποίος επιθυμούσε να περιγράψει την ημιτελή δομή των κρατών του αναπτυσσόμενου κόσμου. Όμως, ο όρος παρέμεινε για την περιγραφή οποιασδήποτε πολιτικής οντότητας που, ενώ διαθέτει τα πρωτογενή κριτήρια σύστασης κράτους, αποτυγχάνει να θεσπίσει τους απαραίτητους θεσμούς για την αυτοεπιβίωση αυτού και, συνεπώς, για τη διεθνή αναγνώρισή του.

Το πιο πρόσφατο και τρανταχτό παράδειγμα ημι-κράτους είναι αυτό του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) στη Μέση Ανατολή. Γεννήθηκε μέσα από εγκληματικές, τρομοκρατικές οργανώσεις κατά τη διάρκεια μιας σοβαρότατης πολιτικής κρίσης, σε χώρες όπου ο βαθμός πολιτικής ωρίμανσης είναι αισθητά χαμηλός. Η διαφορά του ISIS από μία τρομοκρατική οργάνωση είναι ότι αυτό κατόρθωσε να ελέγξει σημαντικό μέρος των εδαφών στο εσωτερικό της Συρίας, εκπληρώνοντας έτσι το σημαντικότατο κριτήριο του εδάφους για τη σύσταση κράτους.

Παρά την υποστήριξη του “λαού” του, όμως, και τη αντιμετώπιση αυτού ως “χαλιφάτο” από τους ηγέτες του, οι δομές που χτίστηκαν δεν υποστήριξαν την επιβίωσή του. Αυτό εν μέρει οφείλεται στο ότι το ISIS προσδιορίζεται ως μία άρνηση όλου του υπόλοιπου κόσμου: άρνηση στον κρατοκεντρισμό, άρνηση στη διεθνή κοινότητα, άρνηση σε όσους δεν ασπάζονται τον μουσουλμανισμό. Ο αυτοπροσδιορισμός ως το “αντί” απέναντι σε οτιδήποτε άλλο, σχεδόν προδικάζει την πορεία του εγχειρήματος. Αυτό το χαρακτηριστικό, όμως, το διαθέτουν τόσο τα ημι-κράτη όσο και οι no-go zones.

Αυτό σαφώς δεν σημαίνει ότι είναι και άνευ σημασίας. Οι περιοχές αυτές αποτελούν πηγές επανάστασης και αναθεωρητισμού, και η ιστορία έχει διδάξει ότι το status quo δεν είναι σε κάθε περίπτωση διατηρήσιμο. Θα πρέπει, όμως, να λάβει κανείς υπόψιν ότι οι επαναστάσεις διεθνοποιήθηκαν και άλλαξαν τις συνθήκες όταν και μόνον όταν προήλθαν από ισχυρές χώρες με δύναμη στο διεθνές σύστημα.

Έχοντας αυτό κατά νου, αναρωτιέται κανείς αν η πολιτική κρίση στην Ευρώπη αγγίζει πολύ πιο λεπτές πτυχές από αυτές που γνώριζε. Είναι σαφές ότι η διεθνής κοινότητα βρίσκεται σε ένα σημείο καμπής τόσο αναφορικά με την ευρωπαϊκή ήπειρο, όσο και αναφορικά με το διεθνές σύστημα εν γένει. Αν η κυριαρχία των κρατών φθείρεται τώρα πιο πολύ από ποτέ, δεχόμενη τόσο εξωτερικές όσο και εσωτερικές τριβές, πώς μπορεί το ίδιο το κράτος να εγγυηθεί την επιβίωσή του;
Αιμίλιος Κλήμης.

Πηγή:

Πηγές: