 |
| Η εξέλιξη της εργασίας... |
Στα τριάντα χρόνια που πέρασαν από την έναρξη της εξουσίας των σοσιαληστών, ή την έναρξη της “κατά Πάγκαλο” Δημοκρατίας, η οικονομία μας έχει εκφυλιστεί και μαζί της και η κοινωνία μας. Το 1981 η βιομηχανία της Ελλάδας συμμετείχε με 23% μερίδιο στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (σήμερα έχει αποδεκατιστεί στo 13%), ενώ το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών του 1981 ήταν θετικό.
Η σημασία του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για μια οικονομία συνοψίζεται σε μια λέξη: Ανταγωνιστικότητα
Ας δούμε πρώτα όμως λίγο τα μακροοικονομικά με απλά Ελληνικά, γιατί πολλή συζήτηση γίνεται τελευταία ως τα μακροοικονομικά να αποτελούσαν αποκρυφιστική τέχνη για ολίγους.
Το περίφημο Πρωτογενές Πλεόνασμα που πολλοί κόπτονται ότι θα... λύσει τα προβλήματα της οικονομίας μας δεν είναι τίποτε άλλο από το συμμάζεμα του κράτους έτσι ώστε τα έξοδά του χωρίς τους τόκους των δανείων που τρέχουν, να είναι λιγότερα από τα έσοδά του. Απλή αριθμητική δείχνει πως αυτό θα είναι ένα ακόμα αδιέξοδο στην πραγματική οικονομία, μιας και ασχολείται μόνο με το κράτος και όχι με τη συνολική οικονομία της Χώρας.
Τι σημαίνει το να επικεντρώσουμε επί πραγματικού μόνον στο Πρωτογενές Πλεόνασμα χωρίς να αυξήσουμε την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας: μείωση των εξόδων με ταυτόχρονη αύξηση των εσόδων του κράτους από φόρους.
Πρώτον, εύκολα και γρήγορα πέφτει το ψαλίδι στις κρατικές επενδύσεις (δρόμοι, σχολεία, οπλικά συστήματα), μετά έρχεται η μείωση στη μισθοδοσία δημοσίων υπαλλήλων με το ενιαίο μισθολόγιο και ελάχιστες απολύσεις που ίσως γίνουν, και κατόπιν μείωση των συντάξεων με ελάττωση των μεγάλων συντάξεων και των επικουρικών συν κατάργηση όσων συντάξεων αποδίδονται αχρεωστήτως όπως π.χ. ψευδοαναπήρων και νεκρών. Άντε και λίγο μείωση των δαπανών υγείας που πληρώνουμε τα αναλώσιμα των νοσοκομείων 5 φορές πάνω από το κανονικό, άντε και λίγο συμμάζεμα στους δήμους που είχαν ξεφύγει τελείως με τις υπερτιμολογήσεις και τα εικονικά έργα, και κόψιμο των κοινωνικών επιδομάτων όπως π.χ. σε πολύτεκνους που έχουν το υψηλό εισόδημα άνω των 700 ευρώ το μήνα, και ψιλοσυμμαζευτήκαμε στα έξοδα σαν κρατική μηχανή. Προσοχή όμως, δεν εξορθολογίσαμε πού ξοδεύουμε τους φόρους μας και τί παίρνουμε πίσω σαν φορολογούμενοι για αυτούς, απλά μειώνουμε αδιακρίτως τα έξοδα όπου μπορούμε.
Στο μεταξύ, χωρίς ριζική μεταβολή του μηχανισμού συλλογής των φόρων, η αύξηση των κρατικών εσόδων προέρχεται από τις γνωστές πηγές που δεν μπορούν παρά να αποδώσουν τους φόρους, όσο υπερβολικοί ή άδικοι και αν είναι: έμμεσοι φόροι όπως παράλογα υψηλός ΦΠΑ στα πάντα-όλα και ειδικοί φόροι κατανάλωσης σε καύσιμα, τσιγάρα και ποτά, τέλη κυκλοφορίας σε αυτοκίνητα (όσα δεν παραδώσουν πινακίδες), τέλη στα κινητά τηλέφωνα και ΦΠΑ επί αυτών, και φυσικά φόροι στα ακίνητα είτε απευθείας, είτε μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ, και τέλος φόροι στους μισθωτούς και τις επιχειρήσεις και όσο αντέξουν. Αφήνω απέξω το φόρο σε συντάξεις, διότι αυτός είναι παρακρατούμενος από το κράτος, οπότε είναι μάλλον μείωση εξόδων παρά αύξηση εσόδων.
Προσθέτουμε σε αυτά και 2-3 περαιώσεις προηγούμενων χρήσεων (στυλ πληρώνεις ειδεμή ερχόμαστε και σου βγάζουμε διπλάσια πρόστιμα), 2-3 ρυθμίσεις ημιυπαιθρίων και αυθαιρέτων, και τον ισοσκελίσαμε τον προϋπολογισμό πατριώτες! Έσοδα Ελληνικού Δημοσίου ίσον Δαπάνες!
Μετά από τα παραπάνω φυσικά η οικονομία θα είναι σε κατάσταση σοκ, θα ψυχορραγεί ο ιδιωτικός τομέας και το ΑΕΠ θα έχει μειωθεί σημαντικά. Το ίδιο θα μειωθεί και το καθαρό εισόδημα όλων πλην φοροφυγάδων, ενώ το έλλειμμα πλέον θα περιορίζεται στο ύψος των τόκων του συνολικού χρέους που θα έχει φτάσει ως τότε στα 400 δισ. ευρώ. Ακόμη και αν το μέσο επιτόκιο έχει μειωθεί στο 3,5% (απίθανο ειδικά με την αύξηση των spreads σε Ισπανία και Ιταλία) εμείς στην Ελλάδα του Πρωτογενούς Πλεονάσματος θα έχουμε ετήσιο έλλειμμα 14 δισ. ευρώ, ενώ το μέγεθος της οικονομίας μας ίσως έχει πέσει στα 200 δισ. ευρώ, δίνοντας και πάλι όμως 7% έλλειμμα, ακόμη και αν όλο θα είναι από τους τόκους που θα οφείλουμε.
Φυσικά χωρίς τις απαραίτητες ενέργειες για την πάταξη της διαφθοράς στο δημόσιο (όπως δεν έχουμε δει καμία τέτοια ενέργεια να γίνεται εδώ και δυο χρόνια από την κυβέρνηση, αλλά ούτε και από την προηγούμενη που θα επανίδρυε το κράτος), ο απλός Έλληνας της μεσαίας τάξης θα βελάξει σε τέσσερις γλώσσες από τα πρόστιμα, τις τακτοποιήσεις και τις περαιώσεις, τα καρεκλοκενταυρόσημα και τα φακελάκια στους γιατρούς για να μη πεθάνει σαν το σκυλί στο αμπέλι και να λάβει τελικά τις υπηρεσίες υγείας που έχει ήδη χρυσοπληρώσει με τους φόρους και τις εισφορές του, ή από τα φακελάκια σε παντοιοτρόπως δημοσίους λειτουργούς για να μπορεί να συνεχίζει να υπάρχει ως Έλληνας.
Νομοτελειακά κανένας λογικός ιδιώτης δανειστής δεν θα διακινδυνεύσει να μας δανείσει σε αυτή την κατάσταση. Όταν η Ευρώπη βαρεθεί τις λαμογιές μας και διακόψει τη χρηματοδότηση των "μη πρωτογενών" πλέον ελλειμμάτων μας, η χώρα πιθανότατα θα πραγματοποιήσει στάση πληρωμών προς τους δανειστές της, και θα βυθιστεί στο σκοτάδι, ο Λαός στην εξαθλίωση και την πείνα, και πιθανόν τον εμφύλιο ανάμεσα στους προνομιούχους που τους θρέφει η κοινωνία, και τα υποζύγια που απομυζώνται. Τα previews τα είδαμε στο Σύνταγμα στις 29 Ιουνίου. Αυτά λοιπόν περί του παραμυθιού της δήθεν λύσης του Πρωτογενούς Πλεονάσματος από το σωτήριο έτος 2014.
Ας δούμε τώρα ένα άλλο μακροοικονομικό μέγεθος που είναι πραγματικά σημαντικό για την οικονομία, το Ισοζύγιο Πληρωμών, που καθορίζει τις ανάγκες μιας οικονομίας σε εξωτερικό δανεισμό.
Μπορεί δηλαδή το κράτος να έχει έλλειμμα (πρωτογενές ή μη), αλλά η χώρα να παράγει πλούτο, οπότε να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του ελλειμματικού ή σπάταλου κρατικού μηχανισμού με εσωτερικό δανεισμό, όπως εδώ και πολλά χρόνια συμβαίνει στην Ιαπωνία χωρίς να ανοίγει μύτη. Αντίθετα, αν ένα κράτος έχει μηδενικό έλλειμμα ή ακόμα και Πρωτογενές Πλεόνασμα, αλλά η χώρα έχει αρνητικό Ισοζύγιο Πληρωμών, τότε το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της δεν είναι βιώσιμο, και θα στηρίζεται προσωρινά σε αύξηση του ιδιωτικού χρέους μέχρι να επανέλθει σε τροχιά ανάπτυξης η οικονομία, ή να καταρρεύσει με κατακόρυφη μείωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της.
Το Ισοζύγιο Πληρωμών αποτελείται από: α) το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, β) το Ισοζύγιο Κεφαλαιακών Μεταβιβάσεων και γ) το Ισοζύγιο Χρηματοοικονομικών Συναλλαγών. Το Ισοζύγιο Πληρωμών αφορά τον ειδικό λογαριασμό στον οποίο καταγράφονται το ύψος και η εξελικτική πορεία όλων των οικονομικών συναλλαγών που εκτελεί η χώρα μας με άλλες χώρες του κόσμου.
Σε αυτό καταγράφεται η εισροή και εκροή κεφαλαίων (εισπράξεων και πληρωμών σε συνάλλαγμα) από και προς τη χώρα μας. Το Ισοζύγιο Πληρωμών έχει ιδιαίτερη σημασία για την συνολική οικονομία μιας χώρας καθώς κάθε μια συναλλαγή που αυτό εμπεριέχει επηρεάζει τη διαμόρφωση μεγεθών όπως του εθνικού εισοδήματος (σύνολο, όχι μόνο του κρατικού μηχανισμού) και της εθνικής δαπάνης, ενώ παράλληλα απεικονίζει τη διεθνή οικονομική θέση της χώρας μας. Επειδή όμως το Ισοζύγιο Πληρωμών εμπεριέχει χρηματοοικονομικές και κεφαλαιακές συναλλαγές (όπως π.χ. τη λανθασμένη πώληση ενός κοινωφελούς δικτύου ύδρευσης, ηλεκτροδότησης ή τηλεπικοινωνιών σε κάποιον ιδιώτη που θα το ξεζουμίσει και μετά θα το παρατήσει χωρίς να κάνει στο μεταξύ τις απαραίτητες επενδύσεις εκσυγχρονισμού του), που μπορεί να χαρακτηρίζονται από μοναδικότητα ή μεγάλη μεταβλητότητα από χρόνο σε χρόνο, το Ισοζύγιο Πληρωμών αντικατοπτρίζει την εικόνα της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας με κάποια στρέβλωση.
Όμως το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών που εμπεριέχεται στο Ισοζύγιο Πληρωμών είναι μια ποσότητα που πραγματικά δείχνει αν μια οικονομία παράγει πλούτο ή φτώχεια.
Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών είναι δείκτης ευρωστίας μιας οικονομίας, καθώς απεικονίζει τη διαφορά ανάμεσα στις παραγωγικές εξαγωγές μιας χώρας και τις εισαγωγές της.
Με απλά λόγια αν μια χώρα είναι “ανταγωνιστική” τότε εξάγει περισσότερα από όσα εισάγει, και έχει θετικό Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, ανεξάρτητα αν μετά επενδύει αυτά τα χρήματα σε οικονομίες άλλων χωρών, όπως πχ κάνει η Κίνα και η Γερμανία. Το ισοζύγιο αυτό απεικονίζει το θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα στο άθροισμα από α) το Εμπορικό Ισοζύγιο (εισαγωγή ή εξαγωγή σε πρώτες ύλες, καύσιμα, εμπορεύματα και πάγια), β) το Ισοζύγιο Υπηρεσιών (εισαγωγή ή εξαγωγή συναλλάγματος από τουριστικά, ταξιδιωτικά, ναυτιλία και μεταφορικά), γ) το Ισοζύγιο Εισοδημάτων (μισθοί, τόκοι, αμοιβές, μερίσματα), και δ) το Ισοζύγιο Τρεχουσών Μεταβιβάσεων όπως πχ οι πληρωμές ή εισπράξεις προς και από την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και ε) Λοιπούς Τομείς όπως τα μεταναστευτικά εμβάσματα και τις πληρωμές της Γενικής Κυβέρνησης.
Πολύ απλά, αν μια οικονομία είναι ανταγωνιστική, δηλαδή μπορεί να παράγει και να διαθέτει εγκαίρως και αξιόπιστα αγαθά όπως είναι οι πρώτες ύλες, τα προϊόντα, οι υπηρεσίες και η ενέργεια, σε συμφερότερες τιμές (σχέση ποιότητας - τιμής) από ότι άλλες οικονομίες, τότε μπορεί να πουλήσει σε άλλες οικονομίες περισσότερα αγαθά από όσα χρειάζεται να εισάγει. Παράγει δηλαδή πλούτο ή αλλιώς πλεονάσματα που βρίσκουν το δρόμο της προς τους πολίτες της, ανεβάζοντας το βιοτικό τους επίπεδο και αυξάνοντας τις περιουσίες τους.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως οικονομίες που διακατέχονται από παθογένειες όπως τον κρατισμό, τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της δεύτερης, μακροπρόθεσμα παράγουν φτώχεια, δηλαδή έχουν αρνητικό Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών στο βάθος του χρόνου. Αυτό συμβαίνει διότι οι παθογένειες αυτές αυξάνουν το κόστος παραγωγής και διάθεσης των αγαθών είτε αυξάνοντας το φορολογικό βάρος με πολυδάπανους και πολυάνθρωπους μηχανισμούς κρατικού ελέγχου της παραγωγής, είτε με ανυπέρβλητα εμπόδια και καθυστερήσεις στις παραγωγικές επενδύσεις με αποτέλεσμα την πολύ χαμηλότερη κεφαλαιακή τους απόδοση.
Αν για παράδειγμα το κράτος νομοθετήσει φορολογία στο αγροτικό καύσιμο δεκαπλάσια από όσο της Βραζιλίας (το έκανε), υποχρεώσει στην καταβολή εργοδοτικών εισφορών ίσων με το ημερομίσθιο στους αλλοδαπούς εργάτες που ασχολούνται με την συλλογή και αποθήκευση των πορτοκαλιών (και αυτό το έκανε), υποχρεώσει στην προκαταβολή του ΦΠΑ για τις εξαγωγές (το κάνει) τότε τα πορτοκάλια της Αργολίδας που δεν μπορούν να πωληθούν στην Ελληνική αγορά, θα μείνουν να σαπίζουν στα δέντρα (και αυτό γίνεται), ενώ οι Γερμανοί εταίροι μας θα αγοράζουν τα πορτοκάλια τους και την πορτοκαλάδα τους από τη Βραζιλία, σε τιμή που δεν θα περιέχει τις στρεβλώσεις της Ελληνικής οικονομίας.
Μετά από λίγα χρόνια αυτής της αντιμετώπισης, ο αγρότης που δεν θα λαμβάνει εισόδημα από αυτά θα ξεριζώσει τα δέντρα (ήδη το κάνει) για να πουλήσει ως οικόπεδο τον πορτοκαλαιώνα. Η ζημιά που έχει γίνει είναι πλέον οριστική για την οικονομία, και η επιρροή του στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών πραγματική και μόνιμη. Αν δε, συμβεί και ό,τι συμβαίνει με το καλαμπόκι, που ενώ φυτρώνει παντού εμείς το εισάγουμε, τότε η ζημιά στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών είναι διπλή: μια φορά για όσο δεν εξάγουμε, και άλλη μια για όσο εισάγουμε.
Όταν δηλαδή το κράτος εμπλέκεται σε τέτοιο βαθμό στην παραγωγική διαδικασία, όπου είναι συμφερότερο (είπαμε σχέση ποιότητος - τιμής) να εισάγεις κάτι παρά να το παράγεις, τότε η οικονομία παράγει φτώχεια, εφόσον δεν έχει κάποιο άλλο προϊόν ή υπηρεσία ή πρώτη ύλη που να εξάγει για να υποκαταστήσει τις αξίες των εισαγόμενων.
Αυτή λοιπόν είναι η κρατικίστικη οικονομία που διαμόρφωσαν 30 χρόνια κομματοκρατίας και παρασιτοκρατίας. Το βάρος συντήρησης των παρασίτων κατέστησε τις τιμές των Ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών μη συμφέρουσες. Αν εκεί όπου κάποιος χρειάζεται δέκα ευρώ για να παράξει ένα προϊόν στην Ελλάδα, μπορεί να το εισάγει με κόστος τρία, με τα μεταφορικά μέσα, πόσο ηλίθιος θα πρέπει να είναι για να το "παίξει" παραγωγός;
Όταν μάλιστα έχει αθέμιτο ανταγωνιστή του το ίδιο το κράτος, ποιές είναι οι πιθανότητες να επιβιώσει; Όταν εταιρίες που ανήκουν στο δημόσιο δεν έχουν ποτέ καταθέσει ισολογισμό, ενώ για μια μικρή ΑΕ θέλεις δημοσίευση σε 3 εφημερίδες με κόστος 2000 ευρώ το χρόνο για ρουσφέτι στους εκδότες, και άλλα 1500 ευρώ το χρόνο για παράβολα στη νομαρχία πώς ανταγωνίζεσαι τους ξένους; Όταν τα δημοτικά σου τέλη εμπεριέχουν κόστος συλλογής σκουπιδιών με 300 ευρώ τον τόνο, που η οποιαδήποτε ιδιωτική εταιρία στην Αμερική το κάνει με τελική τιμή στο δήμο τα 50 δολάρια τον τόνο (33 ευρώ δηλαδή) πώς διατηρείς την παραγωγή σου στην Ελλάδα; Πως θα ανταγωνιστεί ο Έλληνας επιχειρηματίας τους ξένους ομόλογούς του, με τις ασφαλιστικές εισφορές για το προσωπικό που απασχολεί στην επιχείρησή του να είναι οι υψηλότερες στην υφήλιο, και ταυτόχρονα ένα κράτος διεφθαρμένο, δυσκίνητο και πανάκριβο; Ε, λοιπόν δεν θα το κάνει απλά διότι δεν μπορεί!
Όταν η Ελληνική αυτοκινητιστική βιομηχανία έκανε τα πρώτα της δειλά βήματα τη δεκαετία του ‘80, βρήκε απέναντι της τους κρατικούς λειτουργούς που είχανε πιθανόν συμφέροντα κοινά με τους εισαγωγείς, με αποτέλεσμα την καταβαράθρωσή της. Οι τουριστικές επενδύσεις αντιμετωπίζουν τον ΓΟΚ της διαφθοράς. Οι αγροτική παραγωγή δήθεν επιδοτείται για να παράγει άχρηστα ή απούλητα προϊόντα επειδή το λέει η ΕΕ, ενώ οι παραδοσιακοί καρποί της Ελληνικής γης βαρύνονται με εξοντωτική αύξηση του κόστους παραγωγής για τη συντήρηση ατέρμονων και αναποτελεσματικών αντιπαραγωγικών κρατικών μηχανισμών που εμποδίζουν την εξαγωγή τους.
Όλες αυτές οι καταστροφικές παρεμβάσεις του κρατισμού στην παραγωγική οικονομία ίσως έφτασαν στον κολοφώνα τους με την ουσιαστική απαγόρευση της βιομηχανικής και βιοτεχνικής παραγωγής στο λεκανοπέδιο Αττικής από το 1986. Εκεί δηλαδή που βρίσκεται σχεδόν το 45% του Ελληνικού πληθυσμού υπάρχει ακόμα ένας ηλίθιος νόμος που απαγορεύει την παραγωγή. Ο ίδιος νόμος που καταδικάζει στην ανεργία εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που θα μπορούσαν να απασχολούνται στην βιομηχανική και την βιοτεχνική παραγωγή, και όλους εκείνους που με τις υποστηρικτικές υπηρεσίες τους θα έβγαζαν μια φέτα ψωμί παραπάνω.
Ακόμα και ένα ιδιωτικό νοσοκομείο αν θελήσει να ανοίξει κάποιος θα βρει απέναντι το κράτος με τους υπαλληλίσκους του να προφασίζονται την "όχληση" στη γειτονιά για να τον σταματήσουν ή να του αποσπάσουν γρηγορόσημα και φακελάκια.
Η καταστροφή που επέφεραν στην Ελληνική οικονομία οι πολιτικές του ρεβανσισμού, του κρατισμού, των "δικών μας παιδιών" και του "είπαμε να βγάλει το κατιτίς του αλλά όχι και 500 εκατομμύρια" είναι αναστρέψιμες. Η αναστροφή τους οφείλει να γίνει ως κληρονομιά στα παιδιά μας, για να έχουν μια μικρή ελπίδα ότι δεν θα είναι για πάντα σκλάβοι. Για να συμβεί όμως αυτό πρέπει το κράτος επιτέλους να πάψει να είναι εμπόδιο στην παραγωγή, και να επιτρέψει στον Έλληνα να δουλέψει, χωρίς να τον βαραίνει με αβάστακτη φορολόγηση ενόσω επιτρέπει στις πολυεθνικές που εκείνος ανταγωνίζεται στην ίδια την αγορά του, να εξάγουν αφορολόγητα τα κέρδη τους με το transfer pricing πληρώνοντας μόνο ΦΠΑ στην Ελλάδα.
Πρέπει να το πάρουμε απόφαση ότι όσο συνεχίζουμε να λειτουργούμε με γραφειοκρατικά εμπόδια και εξοντωτική φορολόγηση, ενώ ανενόχλητοι και ατιμώρητοι συνεχίζουν οι διεφθαρμένοι να χαίρονται τους καρπούς της παρανομίας τους, η Ελλάδα δεν πρόκειται να επιτύχει την ανταγωνιστικότητα που χρειάζεται για να επιζήσει στο μέλλον. Και θα πεθάνει. Στην αλληλένδετη παγκόσμια οικονομία του 21ου αιώνα, η Ελλάδα θα ανθελληνιστεί και θα πεθάνει.
Αν όμως η ίδια οικονομία απελευθερωθεί από τις στρεβλώσεις που της φορτώθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια από τους ανεπάγγελτους πολιτικούς, και ξαναγίνει ανταγωνιστική, χωρίς όρια στις άδειες των ταξί ή των συμβολαιογράφων, ή οποιουδήποτε από τα άλλα 350 κλειστά επαγγέλματα που παρασιτοβιούν εις βάρος του Έλληνα, όταν οι νόμοι θα υπακούσουν στη λογική, και οι δημόσιοι λειτουργοί θα υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, όταν ο Έλληνας θα μπορεί να παράγει πλούτο χωρίς τεχνηέντως δημιουργημένα εμπόδια και διόδια, τότε η οικονομία θα παράγει πλεονασματικό πλούτο, το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών θα είναι θετικό, και αυτό θα προσελκύσει επενδύσεις εκτινάσσοντας το Ισοζύγιο Πληρωμών.
Αν αντί να κυνηγάμε το Πρωτογενές Πλεόνασμα της μιζέριας και της φοροαφαίμαξης, και να βυθιζόμαστε ολοένα και βαθύτερα στο βούρκο της χρεοκοπίας, αποφασίσουμε να αφήσουμε τον Έλληνα επιτέλους να δουλέψει, όπως κάνει σε όλες τις πολιτισμένες χώρες όπου έχει μεταναστεύσει, τότε είναι νομοτελειακά βέβαιο ότι θα προκόψουμε και ως χώρα, και ως κοινωνία, και ως οικονομία.
Α.Βεγούτης
Η σημασία του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για μια οικονομία συνοψίζεται σε μια λέξη: Ανταγωνιστικότητα
Ας δούμε πρώτα όμως λίγο τα μακροοικονομικά με απλά Ελληνικά, γιατί πολλή συζήτηση γίνεται τελευταία ως τα μακροοικονομικά να αποτελούσαν αποκρυφιστική τέχνη για ολίγους.
Το περίφημο Πρωτογενές Πλεόνασμα που πολλοί κόπτονται ότι θα... λύσει τα προβλήματα της οικονομίας μας δεν είναι τίποτε άλλο από το συμμάζεμα του κράτους έτσι ώστε τα έξοδά του χωρίς τους τόκους των δανείων που τρέχουν, να είναι λιγότερα από τα έσοδά του. Απλή αριθμητική δείχνει πως αυτό θα είναι ένα ακόμα αδιέξοδο στην πραγματική οικονομία, μιας και ασχολείται μόνο με το κράτος και όχι με τη συνολική οικονομία της Χώρας.
Τι σημαίνει το να επικεντρώσουμε επί πραγματικού μόνον στο Πρωτογενές Πλεόνασμα χωρίς να αυξήσουμε την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας: μείωση των εξόδων με ταυτόχρονη αύξηση των εσόδων του κράτους από φόρους.
Πρώτον, εύκολα και γρήγορα πέφτει το ψαλίδι στις κρατικές επενδύσεις (δρόμοι, σχολεία, οπλικά συστήματα), μετά έρχεται η μείωση στη μισθοδοσία δημοσίων υπαλλήλων με το ενιαίο μισθολόγιο και ελάχιστες απολύσεις που ίσως γίνουν, και κατόπιν μείωση των συντάξεων με ελάττωση των μεγάλων συντάξεων και των επικουρικών συν κατάργηση όσων συντάξεων αποδίδονται αχρεωστήτως όπως π.χ. ψευδοαναπήρων και νεκρών. Άντε και λίγο μείωση των δαπανών υγείας που πληρώνουμε τα αναλώσιμα των νοσοκομείων 5 φορές πάνω από το κανονικό, άντε και λίγο συμμάζεμα στους δήμους που είχαν ξεφύγει τελείως με τις υπερτιμολογήσεις και τα εικονικά έργα, και κόψιμο των κοινωνικών επιδομάτων όπως π.χ. σε πολύτεκνους που έχουν το υψηλό εισόδημα άνω των 700 ευρώ το μήνα, και ψιλοσυμμαζευτήκαμε στα έξοδα σαν κρατική μηχανή. Προσοχή όμως, δεν εξορθολογίσαμε πού ξοδεύουμε τους φόρους μας και τί παίρνουμε πίσω σαν φορολογούμενοι για αυτούς, απλά μειώνουμε αδιακρίτως τα έξοδα όπου μπορούμε.
Στο μεταξύ, χωρίς ριζική μεταβολή του μηχανισμού συλλογής των φόρων, η αύξηση των κρατικών εσόδων προέρχεται από τις γνωστές πηγές που δεν μπορούν παρά να αποδώσουν τους φόρους, όσο υπερβολικοί ή άδικοι και αν είναι: έμμεσοι φόροι όπως παράλογα υψηλός ΦΠΑ στα πάντα-όλα και ειδικοί φόροι κατανάλωσης σε καύσιμα, τσιγάρα και ποτά, τέλη κυκλοφορίας σε αυτοκίνητα (όσα δεν παραδώσουν πινακίδες), τέλη στα κινητά τηλέφωνα και ΦΠΑ επί αυτών, και φυσικά φόροι στα ακίνητα είτε απευθείας, είτε μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ, και τέλος φόροι στους μισθωτούς και τις επιχειρήσεις και όσο αντέξουν. Αφήνω απέξω το φόρο σε συντάξεις, διότι αυτός είναι παρακρατούμενος από το κράτος, οπότε είναι μάλλον μείωση εξόδων παρά αύξηση εσόδων.
Προσθέτουμε σε αυτά και 2-3 περαιώσεις προηγούμενων χρήσεων (στυλ πληρώνεις ειδεμή ερχόμαστε και σου βγάζουμε διπλάσια πρόστιμα), 2-3 ρυθμίσεις ημιυπαιθρίων και αυθαιρέτων, και τον ισοσκελίσαμε τον προϋπολογισμό πατριώτες! Έσοδα Ελληνικού Δημοσίου ίσον Δαπάνες!
Μετά από τα παραπάνω φυσικά η οικονομία θα είναι σε κατάσταση σοκ, θα ψυχορραγεί ο ιδιωτικός τομέας και το ΑΕΠ θα έχει μειωθεί σημαντικά. Το ίδιο θα μειωθεί και το καθαρό εισόδημα όλων πλην φοροφυγάδων, ενώ το έλλειμμα πλέον θα περιορίζεται στο ύψος των τόκων του συνολικού χρέους που θα έχει φτάσει ως τότε στα 400 δισ. ευρώ. Ακόμη και αν το μέσο επιτόκιο έχει μειωθεί στο 3,5% (απίθανο ειδικά με την αύξηση των spreads σε Ισπανία και Ιταλία) εμείς στην Ελλάδα του Πρωτογενούς Πλεονάσματος θα έχουμε ετήσιο έλλειμμα 14 δισ. ευρώ, ενώ το μέγεθος της οικονομίας μας ίσως έχει πέσει στα 200 δισ. ευρώ, δίνοντας και πάλι όμως 7% έλλειμμα, ακόμη και αν όλο θα είναι από τους τόκους που θα οφείλουμε.
Φυσικά χωρίς τις απαραίτητες ενέργειες για την πάταξη της διαφθοράς στο δημόσιο (όπως δεν έχουμε δει καμία τέτοια ενέργεια να γίνεται εδώ και δυο χρόνια από την κυβέρνηση, αλλά ούτε και από την προηγούμενη που θα επανίδρυε το κράτος), ο απλός Έλληνας της μεσαίας τάξης θα βελάξει σε τέσσερις γλώσσες από τα πρόστιμα, τις τακτοποιήσεις και τις περαιώσεις, τα καρεκλοκενταυρόσημα και τα φακελάκια στους γιατρούς για να μη πεθάνει σαν το σκυλί στο αμπέλι και να λάβει τελικά τις υπηρεσίες υγείας που έχει ήδη χρυσοπληρώσει με τους φόρους και τις εισφορές του, ή από τα φακελάκια σε παντοιοτρόπως δημοσίους λειτουργούς για να μπορεί να συνεχίζει να υπάρχει ως Έλληνας.
Νομοτελειακά κανένας λογικός ιδιώτης δανειστής δεν θα διακινδυνεύσει να μας δανείσει σε αυτή την κατάσταση. Όταν η Ευρώπη βαρεθεί τις λαμογιές μας και διακόψει τη χρηματοδότηση των "μη πρωτογενών" πλέον ελλειμμάτων μας, η χώρα πιθανότατα θα πραγματοποιήσει στάση πληρωμών προς τους δανειστές της, και θα βυθιστεί στο σκοτάδι, ο Λαός στην εξαθλίωση και την πείνα, και πιθανόν τον εμφύλιο ανάμεσα στους προνομιούχους που τους θρέφει η κοινωνία, και τα υποζύγια που απομυζώνται. Τα previews τα είδαμε στο Σύνταγμα στις 29 Ιουνίου. Αυτά λοιπόν περί του παραμυθιού της δήθεν λύσης του Πρωτογενούς Πλεονάσματος από το σωτήριο έτος 2014.
Ας δούμε τώρα ένα άλλο μακροοικονομικό μέγεθος που είναι πραγματικά σημαντικό για την οικονομία, το Ισοζύγιο Πληρωμών, που καθορίζει τις ανάγκες μιας οικονομίας σε εξωτερικό δανεισμό.
Μπορεί δηλαδή το κράτος να έχει έλλειμμα (πρωτογενές ή μη), αλλά η χώρα να παράγει πλούτο, οπότε να μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του ελλειμματικού ή σπάταλου κρατικού μηχανισμού με εσωτερικό δανεισμό, όπως εδώ και πολλά χρόνια συμβαίνει στην Ιαπωνία χωρίς να ανοίγει μύτη. Αντίθετα, αν ένα κράτος έχει μηδενικό έλλειμμα ή ακόμα και Πρωτογενές Πλεόνασμα, αλλά η χώρα έχει αρνητικό Ισοζύγιο Πληρωμών, τότε το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της δεν είναι βιώσιμο, και θα στηρίζεται προσωρινά σε αύξηση του ιδιωτικού χρέους μέχρι να επανέλθει σε τροχιά ανάπτυξης η οικονομία, ή να καταρρεύσει με κατακόρυφη μείωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών της.
Το Ισοζύγιο Πληρωμών αποτελείται από: α) το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, β) το Ισοζύγιο Κεφαλαιακών Μεταβιβάσεων και γ) το Ισοζύγιο Χρηματοοικονομικών Συναλλαγών. Το Ισοζύγιο Πληρωμών αφορά τον ειδικό λογαριασμό στον οποίο καταγράφονται το ύψος και η εξελικτική πορεία όλων των οικονομικών συναλλαγών που εκτελεί η χώρα μας με άλλες χώρες του κόσμου.
Σε αυτό καταγράφεται η εισροή και εκροή κεφαλαίων (εισπράξεων και πληρωμών σε συνάλλαγμα) από και προς τη χώρα μας. Το Ισοζύγιο Πληρωμών έχει ιδιαίτερη σημασία για την συνολική οικονομία μιας χώρας καθώς κάθε μια συναλλαγή που αυτό εμπεριέχει επηρεάζει τη διαμόρφωση μεγεθών όπως του εθνικού εισοδήματος (σύνολο, όχι μόνο του κρατικού μηχανισμού) και της εθνικής δαπάνης, ενώ παράλληλα απεικονίζει τη διεθνή οικονομική θέση της χώρας μας. Επειδή όμως το Ισοζύγιο Πληρωμών εμπεριέχει χρηματοοικονομικές και κεφαλαιακές συναλλαγές (όπως π.χ. τη λανθασμένη πώληση ενός κοινωφελούς δικτύου ύδρευσης, ηλεκτροδότησης ή τηλεπικοινωνιών σε κάποιον ιδιώτη που θα το ξεζουμίσει και μετά θα το παρατήσει χωρίς να κάνει στο μεταξύ τις απαραίτητες επενδύσεις εκσυγχρονισμού του), που μπορεί να χαρακτηρίζονται από μοναδικότητα ή μεγάλη μεταβλητότητα από χρόνο σε χρόνο, το Ισοζύγιο Πληρωμών αντικατοπτρίζει την εικόνα της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας με κάποια στρέβλωση.
Όμως το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών που εμπεριέχεται στο Ισοζύγιο Πληρωμών είναι μια ποσότητα που πραγματικά δείχνει αν μια οικονομία παράγει πλούτο ή φτώχεια.
Το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών είναι δείκτης ευρωστίας μιας οικονομίας, καθώς απεικονίζει τη διαφορά ανάμεσα στις παραγωγικές εξαγωγές μιας χώρας και τις εισαγωγές της.
Με απλά λόγια αν μια χώρα είναι “ανταγωνιστική” τότε εξάγει περισσότερα από όσα εισάγει, και έχει θετικό Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών, ανεξάρτητα αν μετά επενδύει αυτά τα χρήματα σε οικονομίες άλλων χωρών, όπως πχ κάνει η Κίνα και η Γερμανία. Το ισοζύγιο αυτό απεικονίζει το θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα στο άθροισμα από α) το Εμπορικό Ισοζύγιο (εισαγωγή ή εξαγωγή σε πρώτες ύλες, καύσιμα, εμπορεύματα και πάγια), β) το Ισοζύγιο Υπηρεσιών (εισαγωγή ή εξαγωγή συναλλάγματος από τουριστικά, ταξιδιωτικά, ναυτιλία και μεταφορικά), γ) το Ισοζύγιο Εισοδημάτων (μισθοί, τόκοι, αμοιβές, μερίσματα), και δ) το Ισοζύγιο Τρεχουσών Μεταβιβάσεων όπως πχ οι πληρωμές ή εισπράξεις προς και από την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και ε) Λοιπούς Τομείς όπως τα μεταναστευτικά εμβάσματα και τις πληρωμές της Γενικής Κυβέρνησης.
Πολύ απλά, αν μια οικονομία είναι ανταγωνιστική, δηλαδή μπορεί να παράγει και να διαθέτει εγκαίρως και αξιόπιστα αγαθά όπως είναι οι πρώτες ύλες, τα προϊόντα, οι υπηρεσίες και η ενέργεια, σε συμφερότερες τιμές (σχέση ποιότητας - τιμής) από ότι άλλες οικονομίες, τότε μπορεί να πουλήσει σε άλλες οικονομίες περισσότερα αγαθά από όσα χρειάζεται να εισάγει. Παράγει δηλαδή πλούτο ή αλλιώς πλεονάσματα που βρίσκουν το δρόμο της προς τους πολίτες της, ανεβάζοντας το βιοτικό τους επίπεδο και αυξάνοντας τις περιουσίες τους.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως οικονομίες που διακατέχονται από παθογένειες όπως τον κρατισμό, τη γραφειοκρατία και τη διαφθορά που αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της δεύτερης, μακροπρόθεσμα παράγουν φτώχεια, δηλαδή έχουν αρνητικό Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών στο βάθος του χρόνου. Αυτό συμβαίνει διότι οι παθογένειες αυτές αυξάνουν το κόστος παραγωγής και διάθεσης των αγαθών είτε αυξάνοντας το φορολογικό βάρος με πολυδάπανους και πολυάνθρωπους μηχανισμούς κρατικού ελέγχου της παραγωγής, είτε με ανυπέρβλητα εμπόδια και καθυστερήσεις στις παραγωγικές επενδύσεις με αποτέλεσμα την πολύ χαμηλότερη κεφαλαιακή τους απόδοση.
Αν για παράδειγμα το κράτος νομοθετήσει φορολογία στο αγροτικό καύσιμο δεκαπλάσια από όσο της Βραζιλίας (το έκανε), υποχρεώσει στην καταβολή εργοδοτικών εισφορών ίσων με το ημερομίσθιο στους αλλοδαπούς εργάτες που ασχολούνται με την συλλογή και αποθήκευση των πορτοκαλιών (και αυτό το έκανε), υποχρεώσει στην προκαταβολή του ΦΠΑ για τις εξαγωγές (το κάνει) τότε τα πορτοκάλια της Αργολίδας που δεν μπορούν να πωληθούν στην Ελληνική αγορά, θα μείνουν να σαπίζουν στα δέντρα (και αυτό γίνεται), ενώ οι Γερμανοί εταίροι μας θα αγοράζουν τα πορτοκάλια τους και την πορτοκαλάδα τους από τη Βραζιλία, σε τιμή που δεν θα περιέχει τις στρεβλώσεις της Ελληνικής οικονομίας.
Μετά από λίγα χρόνια αυτής της αντιμετώπισης, ο αγρότης που δεν θα λαμβάνει εισόδημα από αυτά θα ξεριζώσει τα δέντρα (ήδη το κάνει) για να πουλήσει ως οικόπεδο τον πορτοκαλαιώνα. Η ζημιά που έχει γίνει είναι πλέον οριστική για την οικονομία, και η επιρροή του στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών πραγματική και μόνιμη. Αν δε, συμβεί και ό,τι συμβαίνει με το καλαμπόκι, που ενώ φυτρώνει παντού εμείς το εισάγουμε, τότε η ζημιά στο Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών είναι διπλή: μια φορά για όσο δεν εξάγουμε, και άλλη μια για όσο εισάγουμε.
Όταν δηλαδή το κράτος εμπλέκεται σε τέτοιο βαθμό στην παραγωγική διαδικασία, όπου είναι συμφερότερο (είπαμε σχέση ποιότητος - τιμής) να εισάγεις κάτι παρά να το παράγεις, τότε η οικονομία παράγει φτώχεια, εφόσον δεν έχει κάποιο άλλο προϊόν ή υπηρεσία ή πρώτη ύλη που να εξάγει για να υποκαταστήσει τις αξίες των εισαγόμενων.
Αυτή λοιπόν είναι η κρατικίστικη οικονομία που διαμόρφωσαν 30 χρόνια κομματοκρατίας και παρασιτοκρατίας. Το βάρος συντήρησης των παρασίτων κατέστησε τις τιμές των Ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών μη συμφέρουσες. Αν εκεί όπου κάποιος χρειάζεται δέκα ευρώ για να παράξει ένα προϊόν στην Ελλάδα, μπορεί να το εισάγει με κόστος τρία, με τα μεταφορικά μέσα, πόσο ηλίθιος θα πρέπει να είναι για να το "παίξει" παραγωγός;
Όταν μάλιστα έχει αθέμιτο ανταγωνιστή του το ίδιο το κράτος, ποιές είναι οι πιθανότητες να επιβιώσει; Όταν εταιρίες που ανήκουν στο δημόσιο δεν έχουν ποτέ καταθέσει ισολογισμό, ενώ για μια μικρή ΑΕ θέλεις δημοσίευση σε 3 εφημερίδες με κόστος 2000 ευρώ το χρόνο για ρουσφέτι στους εκδότες, και άλλα 1500 ευρώ το χρόνο για παράβολα στη νομαρχία πώς ανταγωνίζεσαι τους ξένους; Όταν τα δημοτικά σου τέλη εμπεριέχουν κόστος συλλογής σκουπιδιών με 300 ευρώ τον τόνο, που η οποιαδήποτε ιδιωτική εταιρία στην Αμερική το κάνει με τελική τιμή στο δήμο τα 50 δολάρια τον τόνο (33 ευρώ δηλαδή) πώς διατηρείς την παραγωγή σου στην Ελλάδα; Πως θα ανταγωνιστεί ο Έλληνας επιχειρηματίας τους ξένους ομόλογούς του, με τις ασφαλιστικές εισφορές για το προσωπικό που απασχολεί στην επιχείρησή του να είναι οι υψηλότερες στην υφήλιο, και ταυτόχρονα ένα κράτος διεφθαρμένο, δυσκίνητο και πανάκριβο; Ε, λοιπόν δεν θα το κάνει απλά διότι δεν μπορεί!
Όταν η Ελληνική αυτοκινητιστική βιομηχανία έκανε τα πρώτα της δειλά βήματα τη δεκαετία του ‘80, βρήκε απέναντι της τους κρατικούς λειτουργούς που είχανε πιθανόν συμφέροντα κοινά με τους εισαγωγείς, με αποτέλεσμα την καταβαράθρωσή της. Οι τουριστικές επενδύσεις αντιμετωπίζουν τον ΓΟΚ της διαφθοράς. Οι αγροτική παραγωγή δήθεν επιδοτείται για να παράγει άχρηστα ή απούλητα προϊόντα επειδή το λέει η ΕΕ, ενώ οι παραδοσιακοί καρποί της Ελληνικής γης βαρύνονται με εξοντωτική αύξηση του κόστους παραγωγής για τη συντήρηση ατέρμονων και αναποτελεσματικών αντιπαραγωγικών κρατικών μηχανισμών που εμποδίζουν την εξαγωγή τους.
Όλες αυτές οι καταστροφικές παρεμβάσεις του κρατισμού στην παραγωγική οικονομία ίσως έφτασαν στον κολοφώνα τους με την ουσιαστική απαγόρευση της βιομηχανικής και βιοτεχνικής παραγωγής στο λεκανοπέδιο Αττικής από το 1986. Εκεί δηλαδή που βρίσκεται σχεδόν το 45% του Ελληνικού πληθυσμού υπάρχει ακόμα ένας ηλίθιος νόμος που απαγορεύει την παραγωγή. Ο ίδιος νόμος που καταδικάζει στην ανεργία εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες που θα μπορούσαν να απασχολούνται στην βιομηχανική και την βιοτεχνική παραγωγή, και όλους εκείνους που με τις υποστηρικτικές υπηρεσίες τους θα έβγαζαν μια φέτα ψωμί παραπάνω.
Ακόμα και ένα ιδιωτικό νοσοκομείο αν θελήσει να ανοίξει κάποιος θα βρει απέναντι το κράτος με τους υπαλληλίσκους του να προφασίζονται την "όχληση" στη γειτονιά για να τον σταματήσουν ή να του αποσπάσουν γρηγορόσημα και φακελάκια.
Η καταστροφή που επέφεραν στην Ελληνική οικονομία οι πολιτικές του ρεβανσισμού, του κρατισμού, των "δικών μας παιδιών" και του "είπαμε να βγάλει το κατιτίς του αλλά όχι και 500 εκατομμύρια" είναι αναστρέψιμες. Η αναστροφή τους οφείλει να γίνει ως κληρονομιά στα παιδιά μας, για να έχουν μια μικρή ελπίδα ότι δεν θα είναι για πάντα σκλάβοι. Για να συμβεί όμως αυτό πρέπει το κράτος επιτέλους να πάψει να είναι εμπόδιο στην παραγωγή, και να επιτρέψει στον Έλληνα να δουλέψει, χωρίς να τον βαραίνει με αβάστακτη φορολόγηση ενόσω επιτρέπει στις πολυεθνικές που εκείνος ανταγωνίζεται στην ίδια την αγορά του, να εξάγουν αφορολόγητα τα κέρδη τους με το transfer pricing πληρώνοντας μόνο ΦΠΑ στην Ελλάδα.
Πρέπει να το πάρουμε απόφαση ότι όσο συνεχίζουμε να λειτουργούμε με γραφειοκρατικά εμπόδια και εξοντωτική φορολόγηση, ενώ ανενόχλητοι και ατιμώρητοι συνεχίζουν οι διεφθαρμένοι να χαίρονται τους καρπούς της παρανομίας τους, η Ελλάδα δεν πρόκειται να επιτύχει την ανταγωνιστικότητα που χρειάζεται για να επιζήσει στο μέλλον. Και θα πεθάνει. Στην αλληλένδετη παγκόσμια οικονομία του 21ου αιώνα, η Ελλάδα θα ανθελληνιστεί και θα πεθάνει.
Αν όμως η ίδια οικονομία απελευθερωθεί από τις στρεβλώσεις που της φορτώθηκαν τα τελευταία 30 χρόνια από τους ανεπάγγελτους πολιτικούς, και ξαναγίνει ανταγωνιστική, χωρίς όρια στις άδειες των ταξί ή των συμβολαιογράφων, ή οποιουδήποτε από τα άλλα 350 κλειστά επαγγέλματα που παρασιτοβιούν εις βάρος του Έλληνα, όταν οι νόμοι θα υπακούσουν στη λογική, και οι δημόσιοι λειτουργοί θα υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, όταν ο Έλληνας θα μπορεί να παράγει πλούτο χωρίς τεχνηέντως δημιουργημένα εμπόδια και διόδια, τότε η οικονομία θα παράγει πλεονασματικό πλούτο, το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών θα είναι θετικό, και αυτό θα προσελκύσει επενδύσεις εκτινάσσοντας το Ισοζύγιο Πληρωμών.
Αν αντί να κυνηγάμε το Πρωτογενές Πλεόνασμα της μιζέριας και της φοροαφαίμαξης, και να βυθιζόμαστε ολοένα και βαθύτερα στο βούρκο της χρεοκοπίας, αποφασίσουμε να αφήσουμε τον Έλληνα επιτέλους να δουλέψει, όπως κάνει σε όλες τις πολιτισμένες χώρες όπου έχει μεταναστεύσει, τότε είναι νομοτελειακά βέβαιο ότι θα προκόψουμε και ως χώρα, και ως κοινωνία, και ως οικονομία.
Α.Βεγούτης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παράκληση να μην υπάρχουν μηνύματα υβριστικού περιεχομένου.